Η πλανερή γοητεία των δογμάτων .Του Σπύρου Άνδρεϊτς

…Η ιστορία μας έχει δείξει επανειλημμένα τις ολέθριες συνέπειες της παθητικής υποταγής σε δήθεν ‘’χαρισματικούς’’ ηγέτες και της δουλείας σε κραυγαλέα εξουσιομανείς αξιωματούχους κοσμικούς ή θρησκευτικούς. Οι πλέον ανηλεείς τυραννίες έχουν επικρατήσει προπαγανδίζοντας με γλυκερό λόγο τους ‘ευγενέστερους’ δήθεν λυτρωτικούς σκοπούς. Γι’ αυτό μόνο οι πράξεις τους, μόνο τα έργα τους, οι λίαν αποκαλυπτικές διαμάχες και συγκρούσεις τους, οι φανερές και κυρίως οι κρυφές συμμαχίες τους λένε πολλά για το ποιοι πραγματικά είναι…

Στο σύγχρονο κόσμο, την ίδια στιγμή που η ιδιαίτερη ατομικότητα του κάθε ανθρώπου εξυμνείται και οι προσωπικές επιλογές πληθαίνουν, συνυπάρχει ένα παράδοξο φαινόμενο – η γοητεία των δογμάτων. Αυτά τα συστήματα πίστης, συχνά θρησκευτικά ή πολιτικά στη φύση τους, προσφέρουν στους ανθρώπους αμετάβλητους κανόνες ζωής και τους ελευθερώνουν έτσι από τον φόβο της ελευθερίας και τον αβάσταχτο βάρος των πάντα αβέβαιων προσωπικών επιλογών. Είναι αλήθεια ότι πολλοί άνθρωποι φοβούνται πράγματι την ευθύνη της αυτεξουσιότητας, και όταν δεν την παραδίδουν στα πόδια ενός Θεού, την παραχωρούν σε έναν “χαρισματικό” κομματικό δικτάτορα. Ωστόσο, θα ήταν παραπλανητικό να υποθέσουμε ότι αυτή η συμπεριφορά περιορίζεται στον μέσο άνθρωπο. Πράγματι, η ιστορία αποκαλύπτει ότι ακόμα και εξαιρετικοί άνθρωποι έχουν αναζητήσει καταφύγιο στο δόγμα όταν αντιμετωπίζουν τις πολυπλοκότητες της ύπαρξης. Ένα από τα πιο διάσημα παραδείγματα αυτού είναι ο φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε. Γνωστός για τις ριζοσπαστικές ιδέες του και την έντονη κριτική της παραδοσιακής ηθικής, ο Νίτσε ήταν επίσης βαθιά συγκλονισμένος από την ανθρώπινη κατάσταση. Αναγνώρισε ότι η αναζήτηση νοήματος και σκοπού στη ζωή μπορεί να είναι εξουθενωτική, και ο ίδιος αγωνίστηκε με αυτά τα υπαρξιακά διλήμματα. Στο έργο του “Τάδε Έφη Ζαρατούστρα”, ο Νίτσε εισάγει το έννοια του “τελευταίου ανθρώπου” – μια μορφή που αντιπροσωπεύει τη μετριότητα και την αυταρέσκεια των μαζών. Αυτός ο “τελευταίος άνθρωπος” αναζητά άνεση στην ομάδα και κρατιέται σφιχτά από τις καθιερωμένες αξίες, αρνούμενος να αντιμετωπίσει τις αβεβαιότητες του κόσμου. Η απεικόνιση του Νίτσε για τον “τελευταίο άνθρωπο” αντανακλά τους δικούς του φόβους και τις ανησυχίες του για την ανθρώπινη τάση να αποφεύγει την προσωπική ευθύνη και να επιλέγει αντ’ αυτής την ασφάλεια της συλλογικής σκέψης.

Ένα άλλο παράδειγμα μπορεί να παρατηρηθεί στο χώρο της λογοτεχνίας, ειδικότερα στα έργα του Φραντς Κάφκα. Η γραφή του Κάφκα χαρακτηρίζεται από την εξερεύνηση της ανοησίας και της αποξένωσης, θέματα που αντικατοπτρίζουν τις δικές του μάχες με την ταυτότητα και την ανάγκη του ανήκειν. Στη νουβέλα του “Η Μεταμόρφωση”, ο Κάφκα αφηγείται την ιστορία του Γκρέγκορ Σάμσα, ενός άντρα που ξυπνάει ένα πρωί για να ανακαλύψει ότι έχει μεταμορφωθεί σε γιγαντιαίο έντομο. Καθώς ο Γκρέγκορ αγωνίζεται με τη νέα του ύπαρξη, απομονώνεται όλο και περισσότερο από την οικογένειά του και την κοινωνία γενικότερα. Η ιστορία μπορεί να ερμηνευτεί ως μεταφορά της ανθρώπινης κατάστασης – το αίσθημα της παγίδευσης σε έναν ακατανόητο κόσμο και η απελπισμένη αναζήτηση νοήματος στη μέση του χάους. Η απεικόνιση του Κάφκα της μεταμόρφωσης του Γκρέγκορ αναδεικνύει τη βασική ευπάθεια και ευαλωτότητα του ατόμου και την επιθυμία για απόδραση από το βάρος της προσωπικής επιλογής.

Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν ότι ο φόβος της ελευθερίας και η επιθυμία για βεβαιότητα δεν περιορίζονται στο μέσο άνθρωπο, αλλά είναι καθολικές εμπειρίες που μοιράζονται όλοι ή σχεδόν όλοι οι άνθρωποι. Σε περιόδους κρίσης ή αβεβαιότητας, ακόμα και οι πιο εξαιρετικοί ανάμεσά μας μπορεί να αναζητήσουν παρηγοριά σε δόγματα ή ιδεολογίες. Αυτό δεν είναι απαραίτητα ένδειξη αδυναμίας ή αμάθειας, αλλά μάλλον ένδειξη της εγγενούς μας ανάγκης για σταθερότητα και καθοδήγηση. Είναι φυσιολογικό να αισθανόμαστε καταπονημένοι από τις πολλές επιλογές και δυνατότητες που παρουσιάζει η ζωή, και τα δόγματα προσφέρουν ένα απλουστευτικό αίσθημα δομής και τάξης μπροστά σε αυτήν την αναπόφευκτη πολυπλοκότητα.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τους κινδύνους της παραχώρησης της αυτονομίας μας και της τυφλής αποδοχής των δογμάτων που μας επιβάλλονται. Η ιστορία μας έχει δείξει επανειλημμένα τις ολέθριες συνέπειες της παθητικής υποταγής σε δήθεν ‘’χαρισματικούς’’ ηγέτες και της δουλείας σε κραυγαλέα εξουσιομανείς αξιωματούχους κοσμικούς ή θρησκευτικούς. Οι πλέον ανηλεείς τυραννίες έχουν επικρατήσει προπαγανδίζοντας με γλυκερό λόγο τους ‘ευγενέστερους’ δήθεν λυτρωτικούς σκοπούς. Γι’ αυτό μόνο οι πράξεις τους, μόνο τα έργα τους, οι λίαν αποκαλυπτικές διαμάχες και συγκρούσεις τους, οι φανερές και κυρίως οι κρυφές συμμαχίες τους λένε πολλά για το ποιοι πραγματικά είναι. Από την άνοδο των ολοκληρωτικών καθεστώτων μέχρι τις φρικαλεότητες που διαπράττονται εξ ονόματος κάποιας θρησκείας, η αναζήτηση της μονολιθικής βεβαιότητας και ασφάλειας συχνά οδηγεί σε απάνθρωπη καταπίεση και ωμή βία.

Για να επιτύχουμε μια ισορροπία μεταξύ της ανάγκης για καθοδήγηση και της επιθυμίας για ατομική ελευθερία, πρέπει να καλλιεργήσουμε την ικανότητα για κριτική σκέψη και σφαιρική ανάλυση των περιστάσεων. Από το να βασιζόμαστε σε εξωτερικές αρχές ή δόγματα για να υπαγορεύσουν τις πεποιθήσεις και τις πράξεις μας, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε τη δική μας ηθική πυξίδα και να κάνουμε ενημερωμένες επιλογές βασισμένες στον ορθό λόγο και την ενσυναίσθηση. Αυτό απαιτεί μια διαρκή ετοιμότητα να αντιμετωπίσουμε την αβεβαιότητα και να ασχοληθούμε με τις περιπλοκότητες του κόσμου, παρά να αναζητούμε καταφύγιο σε απλοϊκές ιδεολογίες ή αγκυλωμένα δόγματα.

Συνοψίζοντας, αν και είναι αληθές ότι πολλοί άνθρωποι φοβούνται την ευθύνη της αυτεξουσιότητας και στρέφονται σε δόγματα για καθοδήγηση, αυτό δεν είναι χαρακτηριστικό που περιορίζεται αποκλειστικά στο μέσο άνθρωπο. Ακόμα και τα πιο εκλεκτά άτομα έχουν παλέψει με το φόβο της ελευθερίας και τη λαχτάρα για βεβαιότητα.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε τα δόγματα με επιφύλαξη και κριτική σκέψη, καθώς η τυφλή προσήλωση σε αυστηρά συστήματα πίστης μπορεί να οδηγήσει σε καταπίεση και βία. Τελικά, η αναζήτηση της προσωπικής μας ελευθερίας και αυτονομίας απαιτεί από εμάς να αντιμετωπίσουμε με αξιοπρέπεια τις αβεβαιότητες της ζωής και να κάνουμε τις δικές μας επιλογές βασισμένες στον υγιή ορθολογισμό και την ενσυναίσθηση.

Ο Σπύρος Άνδρεϊτς υπηρετεί επί δεκαετίες τον χώρο της διδακτικής των Αγγλικών και ευρύτερα των Ξένων Γλωσσών, κατέχοντας συναφή ειδίκευση με μεταπτυχιακά προσόντα.

Δοκιμιογραφεί από τα νεανικά του χρόνια επί θεμάτων κοινωνικών, πολιτικών, φιλοσοφικών και λογοτεχνίας.

Ήδη 11 βιβλία του κυκλοφορούν στα Αγγλικά σε ηλεκτρονική, χαρτόδετη και σκληρόδετη μορφή στο AMAZON.COM (2 βιβλία δοκιμίων, 3 λογοτεχνικά, και 6 διδακτικής της Αγγλικής γλώσσας).

https://www.amazon.com/stores/Spyros%20Andreits/author/B0CD2LHNRT