Άλλο ηγέτης κι άλλο δημαγωγός. Γράφει ο Κώστας Κούρκουλος

Ήταν 5 Σεπτεμβρίου 1910, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στην πρώτη του ομιλία στο Σύνταγμα, εξήγγειλε ότι η επόμενη Βουλή θα είναι Αναθεωρητική.
Ο λαός όμως απαιτούσε Συντακτική, που θα επέτρεπε ριζικότερες αλλαγές. Κάτι το οποίο, για λόγους που δεν είναι του παρόντος, ο Βενιζέλος δεν θεωρούσε ρεαλιστικό.
Και στο επαναλαμβανόμενο σύνθημα της πλατείας για Συντακτική, απαντά αποφασιστικά: «Είπα Αναθεωρητική». Και ο λαός σιώπησε.
Ήταν η στιγμή, που η χώρα απέκτησε ηγέτη.
Υπάρχουν όμως ηγέτες στη δημοκρατία; Βεβαίως υπάρχουν. Είναι τα «εξέχοντα» εκείνα άτομα, τα οποία έχουν την ικανότητα να εκφράζουν τις προσδοκίες μιας κοινότητας, να της «δείχνουν τις δυνατότητες που διαθέτει αλλά αγνοεί» και ταυτόχρονα «να επινοούν πράγματα, στα οποία οι άλλοι αναγνωρίζουν τον εαυτό τους». (Κ. Καστοριάδης, «Η ελληνική Ιδιαιτερότητα», Τόμος Β΄).
Φωτίζοντας όμως ταυτόχρονα τα όρια της ύβρεως, η υπέρβαση των οποίων βυθίζει τους ανθρώπους στο χάος.
Διότι άλλο η «καπατσοσύνη» για αναρρίχηση στην εξουσία μέσω της κολακείας των πολιτών, που προσιδιάζει στον δημαγωγό και άλλο η ικανότητα διακυβέρνησης, που προσιδιάζει στον ηγέτη.
Άλλωστε διαχρονικά, από την αρχαία Αθήνα μέχρι σήμερα, οι δημαγωγοί, αδιάφοροι για την τύχη της πόλεως, αποδείχτηκαν πάντοτε όχι μόνον ανίκανοι να κυβερνήσουν αλλά πρωτίστως κομιστές της ύβρεως. Δηλαδή της υπερβολής και της συλλογικής τρέλας, που οδηγεί στο χάος.
Γι’ αυτό ακριβώς η αθηναϊκή δημοκρατία, έχοντας επίγνωση ότι, όπως κάθε ανθρώπινο δημιούργημα, ήταν εύθραυστη, έθεσε θεσμούς αυτοπροστασίας απέναντι στους δημαγωγούς.
Όπως την «γραφή παρανόμων», που στρεφόταν εναντίον όποιου εκμεταλλευόταν την συγκυρία και παρέσυρε τον δήμο σε ψηφίσματα ή νόμους, που έβλαπταν την πόλη. Ή την «απάτην του δήμου», εναντίον όποιου, με απατηλές πληροφορίες, παρέσυρε τον δήμο σε αντίστοιχες αποφάσεις. Ή, τέλος, τον θεσμό του «εξοστρακισμού» εναντίον όποιου, με την συμπεριφορά του, έθετε σε κίνδυνο την ενότητα του πολιτικού σώματος.
Παρά ταύτα οι δημαγωγοί, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι το χάος βρίσκεται μέσα στους ανθρώπους, πράγμα που εξουδετέρωνε ακόμη και τους θεσμούς αυτοπροστασίας, οδήγησαν την αθηναϊκή Δημοκρατία στην ύβρη, που έφερε την καταστροφή.
Και από τότε η ιστορία, «αποστρεφόμενη» την αχαλίνωτη κολακεία του δήμου ως πηγή χάους, «αρνήθηκε» να κατατάξει τους δημαγωγούς στους ηγέτες.
Διότι οι ηγέτες, φέρουν ένα χαρακτηριστικό που τους διακρίνει από τους δημαγωγούς – και τους τυράννους βεβαίως, οι οποίοι πάντοτε ξεκίνησαν ως δημαγωγοί: Όχι μόνον δεν κολακεύουν τον δήμο, όχι μόνον δεν τον παραπλανούν αλλά όταν η συλλογική τρέλα θολώνει την κρίση, έχουν την γενναιότητα να δείχνουν τον κίνδυνο της ύβρεως. Και εν ανάγκη, να στέκονται απέναντι στην ύβρη, ακόμη και όταν τα πλήθη φωνάζουν «σταύρωσον».
Γι’ αυτό και η σημερινή απαίτηση μιας κατηγορίας νεοκολάκων να ονομαστεί «ηγέτης» ο άνθρωπος ο οποίος, με όρους αχαλίνωτης δημαγωγίας, έγινε φορέας της ύβρεως που οδήγησε στη συλλογική παράνοια και στην παρ’ ολίγο αυτοκαταστροφή, είναι απλώς χλεύη της δημοκρατίας.

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ στις 6-7-2023