“Πελατειακός Φιλελευθερισμός”. Γράφει ο Κωστής Παυλίδης

Θα προσπαθήσω να αναλύσω τις παθογένειες και τις αδυναμίες του ελληνικού συστήματος δημόσιας διοίκησης, τα χαρακτηριστικά που οδηγούν στην αναποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων και των πολιτικών αυτών της υπεράσπισης του δημόσιου συλλογικού συμφέροντος, καθώς και τις επιλογές και τα αναγκαία μέτρα ώστε να επιτευχθεί η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Προεξεχουσών των θεμελιωδών αρχών του ήθους και της δεοντολογίας που πρέπει να διέπουν τους λειτουργούς της δημόσιας διοίκησης, σε εναρμόνιση με τις πολιτικές και κρατικές παρεμβάσεις που οφείλουν να γίνουν ώστε να προχωρήσουμε στον εκσυγχρονισμό και την μεταρρύθμιση των κρατικών οργανισμών με σκοπό την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου αλλά και την εύρυθμη λειτουργία του ελληνικού κράτους.
Τα χαρακτηριστικά του φαινομένου της αδυναμίας της εύρυθμης λειτουργίας του δημόσιου συστήματος, καθώς και της αναποτελεσματικότητας του έχουν βαθιές ρίζες από την σύσταση του ως ανεξάρτητου κράτους. Η διαφθορά και η διαπλοκή που χαρακτηρίζει τους δημόσιους λειτουργούς, καθώς και η έντονη σχέση εξάρτησης που επιδιώκει διαχρονικά το πολιτικό σύστημα σε σχέση με τους δημόσιους υπαλλήλους αλλά και τους πολίτες, έχει εντείνει την αίσθηση της αναποτελεσματικότητας στην ελληνική κοινωνία.
Η σημαντική απόκλιση που εμφανίζεται μεταξύ του νομικού πλαισίου που διέπει τον τρόπο λειτουργίας του ευρύτερου δημόσιου τομέα, που είναι η ουδετερότητα και η ακεραιότητα των λειτουργών σε αυτόν, από αυτά που επί της ουσίας συμβαίνουν, δημιουργούν μια παραδοχή που δυστυχώς ελάχιστοι πολιτικοί προϊστάμενοι τολμούν να ανατρέψουν. Δυστυχώς οι πελατειακές σχέσεις είναι ένα ιδίωμα της κοινωνίας μας και κατ’ επέκταση και του τρόπου λειτουργίας του δημόσιου τομέα. Η κυριαρχία δε άδηλων επιδιώξεων και η ιδιοτελής αξιοποίηση δημοσίων πόρων και ευκαιριών, ακόμα και αυτών που επιτρέπουν την μη συμμόρφωση στους τυπικούς κανόνες είναι μια κακόφωνη συμφωνία λειτουργών και πολιτικών. Αυτά είναι χαρακτηριστικά μιας πρακτικής που γίνονται με την ανοχή της επίσημης πολιτείας και του κράτους μας.
Από την άλλη η εστίαση των δημοσίων υπαλλήλων σε αυξημένη συμβολική προσκόλληση σε τυπολατρικούς κανόνες, χάνοντας την ουσία της αποτελεσματικότητας των οργανισμών που λειτουργούν, μένοντας προσκολλημένοι στις διαδικασίες και αδιαφορώντας για την ουσία της παραγωγικότητας του δημοσίου. Στην ίδια λογική της αντιπαραγωγικής πρακτικής λειτουργεί και το κράτος καθώς η κακονομία και η πολυνομία που υπάρχει στο σύστημα μας είναι τροχοπέδη στην λειτουργική εξέλιξη των οργανισμών. Το ίδιο σημαντικό είναι και η ασυνέχεια που υπάρχει στο διοικητικό και πολιτικό μας σύστημα, αφού παρατηρείται η έλλειψη σταθερού και μόνιμου διοικητικού προϊσταμένου όπως είναι ο γενικός γραμματέας του υπουργείου ή ακόμα και ο υφυπουργός, και παρατηρείται το φαινόμενο όπου κάθε φορά που αλλάζει όχι μόνο το κυβερνών κόμμα αλλά και ο υπουργός, να ανατρέπονται προγραμματισμοί και πολιτικές και να εισάγονται νέες λογικές, νόμοι και στοχοθεσίες, πράγματα ασυμβίβαστα με αξιολογικές και σχεδιαστικές μακρόπνοες λογικές.
Η έλλειψη δε προληπτικών ή και κατασταλτικών μηχανισμών πάταξης του πελατειακού τρόπου λειτουργίας του δημόσιου τομέα ενισχύουν την αίσθηση αναποτελεσματικότητας στην κοινωνία. Η καθυστέρηση εφαρμογής του νέου μοντέλου στην δημόσια διοίκηση που μέσω αυτού εισάγονται νέες πρακτικές και τρόποι λειτουργίας στον δημόσιο τομέα, όπως είναι η αξιολόγηση, η επιβράβευση αλλά και τα κίνητρα για περαιτέρω εξέλιξη των λειτουργών, είναι μια από τις αιτίες που ενισχύουν την αναποτελεσματικότητα στην δημόσια διοίκηση. Η έλλειψη επίσης της χρήσης νέων τεχνολογιών από τους εργαζόμενους καθώς και η αδυναμία του κράτους στον εξοπλισμό των υπηρεσιών με νέες τεχνολογικές μεθόδους λόγω και της οικονομικής δυστοκίας που περνά η χώρα μας ενισχύουν περαιτέρω την δυσλειτουργία των οργανισμών.
Όλα αυτά είναι χαρακτηριστικά που συντελούν την αδυναμία της υπεράσπισης του συλλογικού συμφέροντος και παράγοντες αδυναμιών του δημόσιου τρόπου λειτουργίας των οργανισμών μας.
Μια σειρά από μέτρα και εργαλεία μετασχηματισμού της δημόσιας διοίκησης με αποτέλεσμα την αποτελεσματικότητα στο δημόσιο θα πρέπει να είναι αρχικά η ενίσχυση της ηθικής της ηγεσίας τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε συλλογικό. Η συνεχής εκπαίδευση των λειτουργών του δημόσιου τομέα μέσω της εκπαιδευτικής πολιτικής καθώς και προγραμμάτων ηθικής κατάρτισης, οφείλουν να παγιωθούν από το κράτος ώστε να αναπτυχθεί ο δημόσιος τομέας και η υποστήριξη των δημοσίων υπαλλήλων. Πρέπει να ενισχυθεί αυτή η λογική της αξιολόγησης του προσωπικού αλλά και να στηριχθούν πολιτικές προσλήψεων ώστε να καταστούν και να γίνουν λειτουργικές υποστελεχωμένες υπηρεσίες.
Η εφαρμογή του νέου μοντέλου μάνατζμεντ στο δημόσιο τομέα είναι εκ των ων ουκ άνευ καθώς η εισαγωγή συστημάτων αμοιβών και κινήτρων θα οδηγήσει στη βελτίωση συνολικά της δημόσιας διοίκησης. Ο επανασχεδιασμός της λειτουργίας των οργανισμών του δημοσίου πρέπει να έχει πρωτίστως τεχνοκρατικά χαρακτηριστικά καθώς οι νομοθετικές πρωτοβουλίες που παίρνονται υστερούν καθώς δημιουργούν ελλείμματα ως προς την διοικητική πράξη. Οι νομοθετικές αλλαγές που πολλές φορές λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις δημιουργούν αναχώματα, αφού προηγούνται της διοικητικής εφαρμογής, ενώ θα έπρεπε να συμβαίνει το αντίστροφο, καθώς ο νόμος του κράτους θα πρέπει να πλαισιώνει και να ενισχύει την διοικητική ανάγκη και να προστατεύει την πρακτική εφαρμογή της διοίκησης των οργανισμών.
Η διοικητική απλούστευση αλλά και η ορθολογική οργάνωση μέσω της σωστής διάρθρωσης των υπηρεσιών του δημοσίου καθώς και της ισόρροπης κατανομής του προσωπικού όπως επίσης και της σωστής κατανομής των αρμοδιοτήτων, θα βοηθήσουν στον εκσυγχρονισμό και τον μετασχηματισμό της διοίκησης. Η ανάγκη για αποκέντρωση των λειτουργιών του κράτους είναι στο πνεύμα και της λειτουργίας και της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης της οποίας είμαστε αναπόσπαστο μέρος. Η ενίσχυση των ΟΤΑ αλλά και των αποκεντρωμένων αρχών με την μετακύλιση αρμοδιοτήτων σε αυτούς καθώς και την μεταφορά εργαζομένων εκεί θα ενισχύσει την διοικητική επάρκεια και θα αποσυμφορήσει το συγκεντρωτικό, υδροκέφαλο και αντιπαραγωγικό κεντρικό κράτος, αφού η άμεση και εγγύτερη επαφή των περιφερειών θα αποφέρει βέλτιστα αποτελέσματα.
Η ενίσχυση των τεχνολογικών και ψηφιακών εργαλείων θα βοηθήσει τον μετασχηματισμό της δημόσιας διοίκησης, καθώς η εισαγωγή ψηφιακών μέσων και η δυνατότητα στους πολίτες στην άμεση πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα και υπηρεσίες θα βελτιώσει τάχιστα την εξυπηρέτηση όλων, όπως επίσης θα ενισχυθεί και η διαφάνεια στον δημόσιο τομέα. Όπως επίσης και η ηλεκτρονική καταγραφή καταγγελιών θα δώσει την δυνατότητα στην τάχιστη αντιμετώπιση του φαινομένου του πελατειακού κράτους και της αντιμετώπισης χρόνιων παθογενειών. Επίσης η εισαγωγή κάποιων τεστ ακεραιότητας στους δημόσιους λειτουργούς θα βοηθήσουν στην εν γένει προβληματική κατάσταση και θα δοθεί η δυνατότητα εξέλιξης παραγωγικών υπαλλήλων αλλά και η αντιμετώπιση προβληματικών καταστάσεων. Η κινητικότητα στον δημόσιο τομέα θα ενισχύσει θετικά την λειτουργία του δημοσίου μεταφέροντας εργαζόμενους από υπερπλήρεις φορείς σε άλλους που είναι υποστελεχωμένους, καθώς και η ανάγκη συνεργασίας μεταξύ φορέων που πολλές φορές έχουν κοινό σκοπό θα βοηθήσει στην επίτευξη του στόχου της αποτελεσματικότητας, το οποίο είναι και το βασικό κριτήριο αξιολόγησης από τους πολίτες.
Η δομή του κράτους από την ίδρυση του μέχρι και σήμερα κουβαλάει παθογένειες οι οποίες συντηρούνται αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου. Η πελατειακή λογική που διέπει την κοινωνία δεκαετίες τώρα έχει δημιουργήσει ένα συγκεντρωτικό και αναχρονιστικό μοντέλο διοίκησης το οποίο είναι αναποτελεσματικό και πολλές φορές αντιδημοκρατικό. Οι παθογένειες που χαρακτηρίζουν την δημόσια διοίκηση που προαναφέραμε δημιουργούν ένα αναχρονιστικό και αντιπαραγωγικό δημόσιο τομέα ο οποίος επιβάλλεται να αλλάξει. Η συμμετοχή της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς αλλά και στην Ε.Ε. δίνει τα εργαλεία αλλά και τις σχέσεις συνεργασίας με άλλα κράτη τα οποία είναι πολύ καλύτερα στους τομείς διοίκησης των οργανισμών του δημοσίου, δίνοντας την δυνατότητα μεταφοράς τεχνογνωσίας αλλά και εμπειριών που μπορούν να συμβάλλουν στην διοικητική εξέλιξη. Η δυνατότητα που δίνει σήμερα η τεχνολογία αφού απλουστεύει δραστικά τις διαδικασίες και την επικοινωνία είναι πολύ σημαντικό εργαλείο και σε συνεργασία με την βούληση των σημερινών κοινωνιών μπορούμε να προχωρήσουμε με σταθερά βήματα στην αναγκαία μεταρρύθμιση του δημοσίου, αρκεί να γίνει σωστή καταγραφή των αιτιών και των αιτιατών που οδήγησαν στην αρνητική αυτή κατάσταση και πάντα σε συνεργασία με τους λειτουργούς των δημόσιων οργανισμών, αφού αυτοί θα είναι που θα κληθούν να εξυπηρετήσουν το συλλογικό συμφέρον .