Η μοναξιά στη Σύγχρονη Ζωή , Δ. Δαββέτας

<<Μια ματιά γύρω μας η μια εξομολογητική συζήτηση με κάποιον κι αμέσως θα γίνει αντιληπτό οτι από τις σοβαρές ασθένειες του καιρού μας είναι η μοναξιά. Κατά τις διάφορες κοινωνικές έρευνες, η μοναξιά έχει γίνει επιδημία στην εποχή μας. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι απομονώνονται παρά τα ευχολόγια της τεχνολογίας οτι η εξέλιξη της στη ζωή μας θα μας έφερνε πιο κοντά. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό και νοιώθουμε σήμερα περισσότερο μόνοι από οποιαδήποτε άλλη χρονική στιγμή στην ιστορία μας; Γιατί η μοναξιά έχει πάρει τις διαστάσεις μιας σκληρής και για πολλούς αθεράπευτης επιδημίας;

Και σε τελευταία ανάλυση είναι κακό ναναι κάποιος μόνος του; Που ακριβώς βρίσκεται το απειλητικό της υπόθεσης; Ας το δούμε λοιπόν το θέμα με την πιο ρεαλιστική που μπορούμε προσέγγιση.

Κατά τον Αριστοτέλη ο Άνθρωπος είναι εκ φύσεως κοινωνικό ον. Δηλαδή είναι χαρακτηριστικό του να ζει με άλλους, να κάνει οικογένεια, να συναγελαζεται γενικώς με τους συνανθρώπους του. Όποιος είναι μόνος του και ζει έτσι, είναι, πάντα κατά τον Αριστοτέλη, η θηρίο η Θεός.

Εδώ είναι βέβαια η στιγμή να γίνει εξ αρχής μια ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ μοναξιάς και μοναχικότητας.

Στην δεύτερη περίπτωση πρόκειται για συνειδητή επιλογή καποιου να περνά τον καιρό του μοναχός δίχως όμως να το βιώνει άσχημα. Κι αυτό γιατί ο ίδιος για τον α η β δικό του λόγο το επέλεξε. Άρα υπάρχει μια συνειδητή ισορροπία ανάμεσα στο ζω μοναχικά και το θέλω να ζω μοναχικά.

Στην πρώτη όμως περίπτωση έχουμε μια διαταραχή ισορροπίας μεταξύ του θέλω να ζω μαζί με άλλους και εκ του αποτελέσματος δεν γίνεται. Δηλαδή επιθυμώ ναχω παρέες και μια κοινωνική ζωή και δεν τα καταφέρνω. Είτε γιατί οι προσωπικές συνθήκες ( δουλειά, ψυχολογικές δυσκολίες, οικονομική αδυναμία, πρόβλημα υγείας κλπ) δεν το βοηθούν, είτε γιατί από χαρακτήρα υπάρχει δυσκολία κοινωνικότητας, είτε τέλος πάντων γι’αλλους λόγους, το αποτέλεσμα είναι ότι ζω μόνος διχως κατα βάθος να το θέλω, κι υποφέρω γι’αυτο. Κι ακόμη χειρότερο: παρα τις όποιες προσπάθειες μου η κατάσταση δεν αλλάζει, οπότε σταδιακά εγκαταλείπω και παραδίνομαι πλέον στην σκληραδα της μοναξιάς.

Γιατί είναι κάτι σκληρό αυτή. Η αθέλητη μοναξιά είναι έλλειψη αγάπης, είναι έλλειψη ψυχικής, υγειονομικής συχνά, κοινωνικής φροντίδας, είναι επιστροφή σε μια μορφή αναγκαστικής εσωστρέφειας είναι σίγουρα μια μορφή, τιμωρίας η αυτοτιμωρίας, είναι κάτι σαν μια σιωπηλή κραυγή αναζήτησης τρυφερότητας κι ενδιαφέροντος . Έχουμε δει η ακούσει συχνά ανθρώπους με καριέρα η και οικονομική ευχέρεια να διαμαρτύρονται για μοναξιά. Αρα η μοναξιά δεν είναι κυρίως θέμα κοινωνικών δεδομένων (αν κι αυτά μπορούν να επιτείνουν η να απαλύνουν μια τέτοια κατάσταση). Είναι πάνω απ’ολα η σχέση με εμάς, με τον εαυτό μας, με την εικόνα που έχουμε χτίσει και προβάλλει το πρόσωπο η την ζωή μας. Στηρίζεται κυρίως στο εξής θεμελιακό ερώτημα: γνωρίσαμε τις δυνατότητες των επιθυμιών μας; Τις ακτινογραφησαμε ; Τις αναλύσαμε ορθα; Η αφεθήκαμε στον χείμαρρο τους ,ο οποίος με την ορμή των ονείρων δεν βρήκε διέξοδο και επέστρεψε επάνω μας και μας απειλεί με πνιγμό;

Στα πλαίσια αυτά θεωρώ οτι μπαίνουν κι οι περιπτώσεις μοναξιάς λόγω κοινωνικών,οικογενειακών, οικονομικών η αλλου τύπου αιτιών. Κατά βάθος το πρόβλημα αυτού που νοιώθει μοναξιά είναι οτι υπήρξε μια διαταραχή της ισορροπίας ανάμεσα στον εαυτό του που ονειρεύτηκε κι αυτόν που έζησε η ζει. Κι αυτό ειναι υπαρξιακό ζήτημα. Τα ερωτήματα που μπαίνουν λόγω μοναξιάς στον εαυτό μας είναι ανελέητα.

Η μοναξιά είναι το δικαστήριο που μας κάνει ο εαυτός μας.

Συχνά η ωριμότητα θέτει τον άνθρωπο απέναντι σε τέτοιου ειδους ερωτήματα. Ταχα γιατί τα παιδιά μου δεν με επισκέπτονται συχνά, εμένα που έκανα τόσα γι’αυτα; Ταχα γιατί δεν παντρεύτηκα και δεν έκανα παιδιά και ζω τώρα μόνος κι εγκαταλελειμμένος ειδικά στην προχωρημένη μου ηλικία ; Ταχα γιατί τώρα που πέθανε ο,(η) σύντροφος μου μενω μόνος(η) και δεν καταφέρνω να ξαναφτιάξω την ζωή μου; Γιατί οι παλιοί φίλοι η οι συντοπίτες η κι οι συγγενείς με αποφεύγουν, με έχουν ξεχάσει; Και τόσα άλλα ανάλογα ερωτήματα που πολύς κόσμος βιώνει μελαγχολικά. Ακόμη κι όταν υπάρχει κοινωνική απομόνωση, η ερωτική η κάθε είδους μοναξιά, το πρόβλημα είναι οτι κάποιες φορές νοιώθω έτσι ακόμη κι αν έχω κόσμο γύρω μου. Θέλω κατά βάθος κάποιον να με ακούσει ,να του πω για την ζωή μου ,τα όνειρα μου, για το αν πέτυχα η απέτυχα, να νοιώσω ένα καλό λόγο που θα λειτουργήσει θεραπευτικά στις αμφιβολίες μου, να νοιώθω οτι με θέλουν, με αγαπούν,οτι επιθυμούν εμένα,το σώμα μου,οτι δεν έχω τελειώσει από την ζωή. Η πληγή της μοναξιάς είναι κραυγή για ζωή αν δεν ειναι απόφαση συνειδητής αυτοεγκαταλειψης.

Βλέπουμε συχνά μοναχικούς ανθρώπους

να αρχίσουν το τσιγάρο, να καπνίζουν περισσότερα τσιγάρα μέσα στη μέρα, καθώς επίσης να δυσκολεύονται περισσότερο να κόψουν το κάπνισμα, σύμφωνα με μια νέα βρετανική έρευνα.

Ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τη μοναξιά μας μπορεί να σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά της κουλτούρας που φέρουμε, η το αναπτυξιακό μας επίπεδο , όμως πάνω απ’ολα σχετίζεται με το επίπεδο αυτογνωσίας που θα προκληθεί μέσα μας από το βίωμα της μοναξιάς.

Συνηθίζεται να δίνονται σε τέτοιες περιπτώσεις εύκολες συμβουλές του τύπου:” βγες έξω με παρέες, διασκέδασε, γίνε πιο κοινωνικός, εχε καλεσμένους σπίτι σου ,αποδεξου προτάσεις για δείπνα η διασκεδάσεις, ερωτευσου ” και διάφορα άλλα τέτοια. Σε πολύ παλαιότερες εποχές η μοναξιά λυνόταν με αξίες όπως οικογένεια, φιλία, εργασία κλπ. Σήμερα αυτά έχουν αλλοιωθεί, έχουν χάσει την ουσιαστική τους αξία.

Είναι βέβαιο πάντως οτι μπορεί μεχρις σ’ενα βαθμο να βοηθήσει η εξωστρέφεια να ξεχαστεί κάποιος. Όμως αυτό δεν σημαίνει οτι το πρόβλημα λύθηκε. Γιατί κάποια άλλη στιγμή μπορεί να επιστρέψει. Η πληγή είναι ενεργή όταν είναι αθεράπευτη.

Ίσως το μόνο σίγουρα υγιές φάρμακο σ’αυτες τις περιπτώσεις, που ήδη αναφέρθηκα, να είναι το φάρμακο που μας προσφέρει η Φύση: αυτο του Έρωτα.

Ναι ο ερωτευμένος νοιώθει μια μορφής πληρότητα και ξεχνά συνήθως ο,τι τον βασάνιζε. Η το μεταθέτει. Όμως αν ο έρωτας κρατήσει και γίνει γόνιμη συμβίωση ,τότε μπορεί να υπάρξει κι ολοτική θεραπεία της μοναξιάς.

Κι ένας ηλικιωμένος μπορεί να ρωτήσει κάποιος ,τι κάνει; Αν και πότε κανείς δεν αποκλείει τους έρωτες σε κάθε ηλικία μιας κι ο έρωτας είναι διαχρονικός,άνευ ηλικίας, εν τούτοις εδώ χρειάζεται η φροντίδα είτε από το κράτος είτε από οικογένεια, φίλους,γείτονες κλπ, οι οποίοι μπορούν να εισάγουν στον ανθρώπινο κοινωνικό κύκλο τα ηλικιωμένα άτομα που πάσχουν από μοναξιά. Η μοναξιά εκτός από τον έρωτα και την αυτογνωσία που ήδη αναφέρθηκα ,μπορεί να θεραπευτεί επίσης από την ανθρωπιά. Μπαίνοντας στην θέση του άλλου ,εν προκειμένω αυτού που πάσχει από μοναξιά,μπορούμε να λειτουργήσουμε με συν-αισθηση. Δηλαδή να νοιώσουμε ο,τι βιώνει εμείς οι ίδιοι. Έτσι θα τον καταλάβουμε και θα προσπαθήσουμε να βοηθήσουμε . Το συν-αισθανομαι είναι χαρακτηριστικό ανθρωπιάς κι είναι το στοιχείο που πρέπει να χαρακτηρίζει τους ανθρώπους. Η μοναξιά όμως μπορεί ναχει και ωφελη.

Χάρις σ’αυτην μπορούμε να συνειδητοποιησουμε πολλά πράγματα: την περατότητα μας, την φθαρτότητα μας, την αξία του παρόντος και την μεγάλη σημασία κάποιων απλών λόγων η χειρονομιών που μπορούν να προσφέρουν φροντίδα,ζεστασιά και συντροφικότητα στους συνανθρώπους μας.

Η μοναξιά είναι σχολείο η πρέπει να γίνει. Μαθαίνουμε παρατηρώντας, τα όρια και τις δυνάμεις μας, μαθαίνουμε τον εαυτό μας ,ακτινογραφουμε την κοινωνία , κάνουμε αυτοκριτική ( αλλά να μην γίνει αυτοκαταστροφική αυτοτιμωρία) , αξιολογούμε κι εκτιμούμε πρόσωπα,γεγονότα και καταστάσεις, αντιλαμβανόμαστε τον ρόλο του χρόνου και του χώρου στην ζωή μας και γενικώς μπορούμε να φτάσουμε στον πυρήνα της ύπαρξης μας που είναι η ουσιαστική γνωριμία με την ανθρωπιά μας. Αν δεν γίνει αυτό ,αν δεν την βιώσουμε έτσι και χάσουμε την ευκαιρία αυτογνωσιακης προσπάθειας, τότε κινδυνεύουμε να κλειστούμε στον εαυτό μας με “αυτιστικο” τρόπο, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μισανθρωπία, υπέρμετρη εγωπάθεια ( για να καλύψουμε το πρόβλημα) η ακόμη σε αυτοκαταστροφικές ως αυτοκτονικες ,μεταξύ άλλων,τάσεις.

Κι εδώ πρέπει να τονιστεί κάτι ακόμα. Αν είμαι μόνος και δεν θέλω να είμαι, αν με κάνει βαθιά δυστυχή η μοναξιά και δεν μπορώ, αν και θέλω, να βγω από αυτήν την κατάσταση, τότε, μόνο αν γυρίσω αυτήν την μειονεκτική μου θέση σε πλεονεκτική, μπορώ να ανατρέψω την παγίδα που βρίσκομαι. Δηλαδή, πιο συγκεκριμένα, αν δεν βιώσω αυτογνωσιακα την μοναξιά, αν δεν φτάσω στα πιο ακραία δύσβατα βαθη της ,αν δεν την αφήσω να ποτίσει το σώμα,το μυαλό και την ψυχή μου,τότε βγαίνω χαμένος απο την δυσάρεστη εμπειρία της. Πρέπει ν’ανατρεψω την δυσάρεστη λόγω μοναξιάς θέση που βρίσκομαι σε κάτι το γόνιμο. Για παράδειγμα να σκεφτώ βαθύτερα τον εαυτό μου. Να προσπαθήσω να διαβάσω τι με οδήγησε σε αυτήν την δύσκολη κατάσταση. Κι αν ακόμα δεν βρώ λύση,το γεγονός οτι έμαθα κάτι για μένα είναι ένα πρώτο θετικό βήμα ,ενα μικρό κέρδος που στην συνέχεια ενδεχομένως με προσπάθεια να γίνει μεγαλύτερο και να φτάσει μέχρι και οριστική θεραπεία της ασθένειας της μοναξιάς. Αυτή πάντως ήταν είναι και θα είναι μια αρρωστια που δεν μπορεί να την γιανει ούτε η τεχνολογική εξέλιξη ,ούτε η αντικατάσταση των ανθρώπων από τεχνοοντα. Θα επανέλθω όμως στο τελευταίο ζήτημα και με νέα μου άρθρα.

Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης,ποιητής, εικαστικός ,γεωπολιτιστικος αναλυτής.