Η ειρήνη ως πρόσχημα ή η ελευθερία υπό αίρεση; Του Σπύρου Άνδρεϊτς

Σε περιόδους ιστορικών αναταραχών, εμφανίζονται πάντοτε κάποιες «φρόνιμες» φωνίτσες που καλούν σε αυτοσυγκράτηση, σε αταραξία, σε «ρεαλισμό». Δεν είναι κάτι νέο. Είναι ο συνηθισμένος λόγος όσων, με το πρόσχημα της ειρήνης, αποσιωπούν και αντιπαρέρχονται την αιματόβρεχτη επιθετικότητα και βάζουν θύτη και θύμα στο ίδιο τσουβάλι. Αυτή η ρητορική, συχνά σμιλεμένη, καλυμμένη με επιλεκτικές αναφορές στην Ιστορία, στην ειρηνική συνύπαρξη ή στην “πολυπλοκότητα” της γεωπολιτικής, προβάλλεται ξανά και ξανά ως σοφότερη και νηφαλιότερη από την «υστερία» των υποστηρικτών της Δύσης.

Η ιδεολογική ουδετερότητα ως κάλυψη

Υπάρχει μια βαθιά πλάνη – και ταυτόχρονα ένας λίαν ύπουλος κίνδυνος – στην επίκληση της ουδετερότητας απέναντι σε μια ξεκάθαρη παραβίαση Διεθνούς Δικαίου, όπως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Δεν πρόκειται απλώς για μια απλή στρατιωτική επιχείρηση. Πρόκειται για την κατάφωρη παραβίαση της κυριαρχίας μιας χώρας από έναν αυταρχικότατο μεγαλομανή ηγέτη, που δεν κρύβει τον άγριο αναθεωρητισμό του. Όταν η καταγγελία αυτής της εισβολής που έχει ήδη αφήσει εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς παρουσιάζεται ως πολεμοχαρής υστερία της Δύσης, τότε η «ουδετερότητα» παύει να είναι αθώα — γίνεται ιδεολογική συνενοχή.

Η ΕΕ δεν κήρυξε κανέναν πόλεμο. Η υποστήριξη προς την Ουκρανία είναι στήριξη προς μια ανεξάρτητη χώρα που αμύνεται. Το ότι αναδεικνύονται προβλήματα συνεκτικότητας και ευρωπαϊκής στρατηγικής από πολιτικούς με φασιστοειδείς απόψεις είναι γεγονός. Όμως αυτά δεν ακυρώνουν τη θεμελιώδη αξία της αλληλεγγύης προς μια αυτεξούσια κυρίαρχη δημοκρατία που δέχεται εισβολή.

Η διαστρέβλωση του «εθνικού συμφέροντος»

Ένα συχνό επιχείρημα όσων υιοθετούν τέτοιες θέσεις είναι η επίκληση του «εθνικού συμφέροντος». Γιατί να ρισκάρουμε τη βόλεψή μας, λένε, για χάρη μιας σύγκρουσης που δεν μας αφορά άμεσα; Η απάντηση είναι απλή, όσο και θεμελιώδης: επειδή η χώρα μας δεν είναι καθόλου ασφαλής αν επιλέξει την εξευτελιστική σιωπή μπροστά στην κατάλυση των κυριαρχικών δικαιωμάτων και της εθνικής ανεξαρτησίας μιας άλλης κυρίαρχης χώρας στην ήπειρό μας. Το «εθνικό συμφέρον» δεν μπορεί να ορίζεται ως το συμφέρον του βραχυπρόθεσμου κέρδους ή της φτηνής ενέργειας. Το «εθνικό συμφέρον» δεν είναι να γίνουμε σιωπηροί χορηγοί και συνένοχοι μιας κατακτητικής τυραννίας για να αγοράζουμε φθηνό φυσικό αέριο. Είναι πρωτίστως αξιακό. Και αποτελεί εθνικό όφελος να στηρίζεις τη Διεθνή Νομιμότητα, γιατί ακριβώς αυτή η ίδια αρχή σε προστατεύει απέναντι στους συνεχώς και αδιαλείπτως διεκδικητικούς και επεκτατικούς σου γείτονες.

Όποιος βλέπει στη στήριξη της Ουκρανίας ένα «παιχνίδι εξουσίας» των Βρυξελλών, αγνοεί σκοπίμως ότι η εναλλακτική επιλογή θα ήταν η πλήρης εγκατάλειψη ενός λαού στην απόλυτη αυθαιρεσία της γυμνής ισχύος. Και τότε αύριο ή μεθαύριο, ποιος θα είναι ο επόμενος στόχος στα σχέδια ενός παρανοϊκού δυνάστη;

Ο υποτιθέμενος ρεαλισμός του φόβου

Η εικόνα της προέδρου της Κομισιόν που καλεί τους πολίτες να προετοιμάζονται για πιθανές κρίσεις ερμηνεύεται, από ορισμένους, ως απόδειξη ότι η Δύση επιθυμεί πολεμική σύγκρουση. Παραβλέπεται όμως το εξόφθαλμο και προφανές: η ίδια η ρωσική πολεμική μηχανή που δρα μανιωδώς από την 24η Φεβρουαρίου 2022 είναι που καθιστά αναγκαία την ετοιμότητα. Επιπλέον, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, δύο σκανδιναβικές χώρες—η Φινλανδία και η Σουηδία—αποφάσισαν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, βάζοντας τέλος σε δεκαετίες στρατιωτικής ουδετερότητας. Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο, έτσι δεν είναι;

Ο ρεαλισμός δεν είναι να εθελοτυφλείς μπροστά στον κίνδυνο· είναι να γνωρίζεις πότε ο κόσμος αλλάζει και να προετοιμάζεσαι ώστε στοιχειωδώς να προστατέψεις όλα όσα σε καθορίζουν. Όσοι ειρωνεύονται το «κιτ επιβίωσης» της ΕΕ ας ρωτήσουν τους Ουκρανούς αν θα ήθελαν να είχαν ένα τέτοιο, πριν τους κόψουν τελείως το ρεύμα και το νερό τον πρώτο χειμώνα της εισβολής.

Η εξισωτική ρητορική ως αποδόμηση της Δημοκρατίας

Ο επικριτικός λόγος κατά της ΕΕ συχνά συνοδεύεται από δηλώσεις του τύπου: «Όλοι είναι το ίδιο». Η Δύση είναι υποκριτική, λένε, γιατί κάνει συνομολογήσεις με αυταρχικά καθεστώτα. Άρα, δεν δικαιούται να μιλά κατά της Ρωσίας. Πρόκειται για έναν επικίνδυνο, σχετικιστικό και στρεψόδικο δικολαβισμό. Αν τον ακολουθούσαμε, δεν θα μπορούσαμε να καταδικάσουμε τίποτα – ούτε γενοκτονίες, ούτε δολοφονικές δικτατορίες, ούτε εγκλήματα πολέμου. Η ύπαρξη διπλωματικών και εμπορικών σχέσεων με μη δημοκρατικά καθεστώτα δεν νομιμοποιεί τις δικτατορίες. Το να υπερασπίζεσαι τις θεμελιώδεις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι πολυτέλεια. Είναι χρέος, ιδίως όταν απειλούνται από έναν αμείλικτο μηχανισμό που σκοτώνει και μπουντρουμιάζει πολιτικούς αντιπάλους, φιμώνει και εξαγοράζει. Οι επικριτές του Κρεμλίνου φυλακίζονται, εξορίζονται ή πεθαίνουν υπό «αδιευκρίνιστες συνθήκες».

Η πραγματική απειλή: ο κυνισμός με δημοκρατικό προσωπείο

Η αμφισβήτηση της στήριξης προς την Ουκρανία, όταν προέρχεται από ανθρώπους που κατά τα άλλα δηλώνουν υπέρμαχοι της ειρήνης, πρέπει να εξετάζεται με ιδιαίτερη επιφύλαξη και πολλές αμφιβολίες. Όχι επειδή δεν δικαιούνται άποψη — αντιθέτως. Αλλά επειδή πολύ συχνά λειτουργούν ως δίαυλοι μιας αφήγησης που δεν προωθεί την ειρήνη, αλλά την υποτέλεια και την υποταγή. Ο κυνισμός μεταμφιεσμένος σε ουδετερότητα, η αντιδυτική ρητορική ντυμένη δήθεν με λόγια φρονιμάδας, οδηγεί στη σταδιακή αποδόμηση της συλλογικής μας αντίληψης για το τι είναι ηθικά ορθό, και τούτο ακριβώς είναι πιο επικίνδυνο κι από μια ενδεχόμενη στρατιωτική απειλή.

Η επιλογή είναι ακόμη στα χέρια μας

Η Δυτική Ευρώπη — με τις αντιφάσεις της, τα συμφέροντά της, τις αστοχίες και τις καθυστερήσεις της — εξακολουθεί να είναι ένας από τους δυστυχώς ελάχιστους ακόμη χώρους Ελευθερίας και Δημοκρατίας. Εδώ μπορεί κάποιος να εκφράζει απόψεις αντίθετες, να καταγγέλλει, να ειρωνεύεται και να αντιπροτείνει, χωρίς να φοβάται για τη ζωή του. Η Ευρωπαϊκή Δύση δεν είναι τέλεια. Είναι όμως η μόνη περιοχή στον πλανήτη όπου ένας οποιοσδήποτε κύριος μπορεί να γράφει τις ανοησίες του ελεύθερα, χωρίς να βρίσκεται την επόμενη μέρα σε κάποιο αποπνικτικό και παγωμένο κελί χωρίς φως. Αυτή είναι η ουσία της Δημοκρατίας, και η Ουκρανία αγωνίζεται να τη διατηρήσει στο έδαφός της. Όποιος το ξεχνά, δεν χρειάζεται περισσότερα επιχειρήματα. Χρειάζεται απλώς να κάνει μια επίσκεψη σε μια ρωσική φυλακή αντιφρονούντων— ή σε ένα βομβαρδισμένο ουκρανικό χωριό στα ανατολικά σύνορα.

Το ερώτημα τελικά δεν είναι αν θέλουμε τον πόλεμο ή την ειρήνη. Είναι αν θέλουμε η ειρήνη μας να στηρίζεται στην μακάρια απραξία ή στην ελευθερία. Αν διαλέξουμε το πρώτο, δεν θα χρειαστούμε καν κιτ επιβίωσης. Πάρα μόνο μια ατιμωτική σιγή και βουβαμάρα υποδούλωσης.

 

Σπύρος Άνδρεϊτς

https://www.amazon.com/stores/Spyros%20Andreits/author/B0CD2LHNRT