Αποδομώντας τις Αμπελοφιλοσοφίες: Η Ποίηση δεν είναι Παροιμίες σε Στίχους του Σπύρου Άνδρεϊτς
Η λανθασμένη αντίληψη ότι η ποίηση είναι απλώς μια συλλογή από παροιμίες της γιαγιάς, γρίφους, αινίγματα, νεφελώδεις αλληγορίες και αμπελοφιλοσοφίες σε στίχους, αγνοεί την ουσία της ποιητικής τέχνης. Ποιήματα, δυστυχώς, με παροιμιώδη δομή κερδίζουν έδαφος, καθώς η άμεση και χτυπητή μορφή τους, σαν παραλλαγμένα εμβατήρια, δεν απαιτεί από τον αναγνώστη να έχει γυμνασμένο γλωσσικό αισθητήριο. Η χτυπητή ρητορική τους τα καθιστά ελκυστικά σε ένα ευρύ κοινό. Η ποίηση, όμως στην πραγματικότητα, είναι ένα πολύπλοκο και πολυδιάστατο φαινόμενο, μια μουσική μελωδία που εκφράζει την ανθρώπινη εμπειρία με τρόπο μοναδικό και βαθυστόχαστο.
Πρώτα απ’ όλα, η ποίηση είναι ένα μέσο έκφρασης βαθύτερων συναισθημάτων και στοχασμών που ζωντανεύουν μόνο μέσα από τις αρμόζουσες ηχητικές ακολουθίες. Οι ποιητές δεν περιορίζονται στην απλή καταγραφή γεγονότων, σκέψεων ή ιδεών, αλλά χρησιμοποιούν τη γλώσσα σαν ένα μουσικό όργανο, αποκαλύπτοντας τα πιο κρυφά συναισθήματα και τις πιο περίπλοκες σκέψεις. Μέσω της μεταφοράς, του συμβολισμού και της εικόνας, οι ποιητές δημιουργούν αρμονικά ηχητικά τοπία και μελωδίες που υπερβαίνουν την καθημερινή γλώσσα. Η ποίηση, λοιπόν, είναι ένα ταξίδι στον εσωτερικό κόσμο του ποιητή, μια αναζήτηση της αλήθειας και της ομορφιάς που κρύβεται πίσω από την επιφάνεια των πραγμάτων, μια συμφωνία συναισθημάτων.
Η μουσικότητα στην ποίηση είναι η ίδια η ψυχή της, ένα βασικό συστατικό που την καθιστά ξεχωριστή από τον πεζό λόγο. Ακόμη και ο ελεύθερος στίχος, απαλλαγμένος από προκαθορισμένες μετρικές φόρμες, διατηρεί έναν ρυθμικό παλμό και μια ηχητική οργάνωση που θυμίζει μουσική σύνθεση. Η μουσικότητα δεν περιορίζεται στη μετρική. Περιλαμβάνει τον ηχητικό ρυθμό που προκύπτει από την επιλογή των λέξεων, την επανάληψη συλλαβών, τη μελωδική διακύμανση της φωνής και την αρμονική συνήχηση των ήχων, δημιουργώντας μια συμφωνία λέξεων.
Η ποίηση, ως σύστημα συνύπαρξης μουσικού ρυθμού και σημαντικών ιδεών, δεν λειτουργεί με αινίγματα ούτε με απομονωμένες κρυπτικές ιδέες. Συνυπάρχει και αλληλεπιδρά με άλλους παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία της ρυθμικής αίσθησης, όπως οι ηχητικοί παράγοντες της μελωδικής ακολουθίας και της αρμονικής συνήχησης. Η μελωδική ακολουθία, η διαδοχή των φθόγγων και η διακύμανση του τόνου της φωνής, ενισχύει ή διαφοροποιεί τον ρυθμό που καθορίζει η μετρική, σαν μια μελωδία που εναρμονίζεται με τον στίχο. Η αρμονική συνήχηση, μέσω της επανάληψης φθόγγων, συλλαβών ή λέξεων, προσδίδει μουσικότητα και ρυθμική ποικιλία στο ποίημα, σαν μια συμφωνία ευάρεστων ήχων.
Δεύτερον, η ποίηση χαρακτηρίζεται από πολυεπίπεδη δομή και σημασιολογική πυκνότητα, σαν μια πολυφωνική σύνθεση. Ένα ποίημα μπορεί να έχει πολλές ερμηνείες και να προκαλεί ποικίλες συναισθηματικές αντιδράσεις, σαν μια μουσική σύνθεση που αγγίζει διαφορετικές χορδές της ψυχής. Αυτή η πολυπλοκότητα είναι που διακρίνει την ποίηση από τις παροιμίες ή τα αινίγματα, τα οποία έχουν μια μοναδιάστατη και άμεση ερμηνεία. Η ποίηση, αντίθετα, απαιτεί από τον αναγνώστη να συμμετάσχει ενεργά στη γένεση της ερμηνείας μέσω της ταυτόχρονης σύζευξης νοήματος και ήχου, να ανακαλύψει τις υποδηλωτικές συνδέσεις των δύο αυτών συστατικών και να ερμηνεύσει τα ρυθμικά πατήματα και τις λεκτικές μεταφορές, όπως ένας ακροατής που ανακαλύπτει τις κρυμμένες μελωδίες μιας σύνθεσης.
Ακόμη και η απουσία συμβατικής μετρικής οργάνωσης δεν σημαίνει απουσία ρυθμού ή μουσικότητας. Κι ο ελεύθερος στίχος μπορεί να επιτύχει έναν ρυθμό πιο φυσικό και αληθινό, αναδεικνύοντας την εκφραστικότητα και τη συναισθηματική ένταση, σαν μια ελεύθερη μουσική σύνθεση. Ο ρυθμός αναδύεται οργανικά από την ποιητική σκέψη και τη δραματικότητα της έκφρασης, παρά από τυπικές μετρικές δομές, σαν μια μελωδία που ρέει ελεύθερα.
Η ποίηση έχει λοιπόν κατ’ αρχήν μια μουσικοαισθητική διάσταση που την ξεχωρίζει από την απλή και πεζή μεταφορά σκέψεων ή γνώσεων. Ο ρυθμός, η μουσικότητα, οι συνηχήσεις, οι παρηχήσεις και ο τρόπος με τον οποίο οι λέξεις διαπλέκονται μεταξύ τους είναι θεμελιώδη στοιχεία που αναδεικνύουν την καλλιτεχνική αξία του ποιήματος, σαν μια μουσική σύνθεση που συνδυάζει αρμονία και ρυθμό.
Η ποίηση συχνά ασχολείται με υπαρξιακά και φιλοσοφικά ζητήματα, αγγίζοντας τις πιο θεμελιώδεις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, όμως πάντα σαν μια μελωδική συμφωνία που αγγίζει τις πιο βαθιές χορδές της ψυχής. Οι μεγάλοι μας σύγχρονοι ποιητές του 20ου αιώνα, όπως ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Ρίτσος, καταπιάνονται με θέματα όπως η μνήμη, η ιστορία, η αγάπη και ο θάνατος με τρόπο ηχητικά διεισδυτικό, σαν μαέστροι που διευθύνουν μια μουσική ορχήστρα συναισθημάτων.
Τέλος, η ποίηση συχνά αντανακλά την εποχή, τις κοινωνικές συνθήκες και τις προσωπικές εμπειρίες του ποιητή, σαν μια μουσική σύνθεση που αποτυπώνει την εποχή της. Δεν είναι όμως ποτέ μια απλή αποτύπωση πολυμάθειας ή λεκτικών γρίφων, αλλά μια ζωντανή και δυναμική διαδικασία αναζήτησης ενός μελωδικού νοήματος, σαν ένας μουσικός σκοπός που ξεδιπλώνεται και διαρκώς αναταράζει το κεντρικό νευρικό μας σύστημα. Η ποίηση, άρα, είναι βέβαια ένα παράθυρο στον κόσμο, μια μαρτυρία της ανθρώπινης εμπειρίας και μια πηγή έμπνευσης και προβληματισμού, υποβασταζόμενη όμως διαρκώς από τη μουσική συχνότητα της αναπνοής και των καρδιακών παλμών της ζωής μας.
Ανακεφαλαιώνοντας, η ποίηση είναι μια σύνθετη και πολυεπίπεδη μορφή τέχνης που εκφράζει βαθιά συναισθήματα, στοχασμούς και κοινωνικά μηνύματα μέσα από τη δύναμη της γλώσσας και της εικόνας, αντηχώντας όμως πάντα σαν μια συμφωνία με μελωδία, ρυθμό και αρμονία που αγγίζει και διεγείρει την ψυχή. Η άποψη ότι η ποίηση είναι απλώς παροιμίες ή αινίγματα σε στίχους παραγνωρίζει τη βαθύτερη φύση και τη σημασία της, και όποιος αποτυχαίνει να σεβαστεί την ηχητική ομορφιά και τη μουσική σοφία που κρύβεται στα ποιητικά έργα, είναι σαν να κλείνει τα αυτιά του σε μια υπέροχη κι ανεπανάληπτη μελωδία.
Σπύρος Άνδρεϊτς
https://www.amazon.com/stores/Spyros%20Andreits/author/B0CD2LHNRT
