Φανατική Ένταξη ή Ελεύθερη Σκέψη; Η Ευθύνη Του Πνευματικού Ανθρώπου Του Σπύρου Άνδρεϊτς
…επιλεκτικά προβάλλουν ασύνδετα θραύσματα πληροφοριών που ευθυγραμμίζονται με τις δικές τους μόνο ιδεολογικές προκαταλήψεις, αποσιωπώντας και καταπνίγοντας εντελώς την πλημμυρίδα των γεγονότων που έρχονται σε αντίθεση με αυτές… ο πνευματικός άνθρωπος οφείλει να έχει ως αρχή να εκφράζεται μεν ελεύθερα, αλλά να μην εντάσσεται σαν πειθήνιο φερέφωνο. Μόνον έτσι διατηρεί την αναγκαία ανεξαρτησία να κρίνει αμερόληπτα και να παραμένει έγκυρος και έγκριτος… Αλλιώς, καταντάει να απαγγέλλει κατ’ εντολήν ασήμαντους δεκάρικους σε επετειακές συνάξεις…
Η Σκοτεινή Πλευρά Της Ένταξης:
Η κάθε ένταξη ασκεί ισχυρή επιρροή στη διαμόρφωση της ζωής μας. Κατευθύνει τις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις συμπεριφορές μας και μπορεί να μας δώσει την αίσθηση ή μια ψευδαίσθηση αυτοπεποίθησης και σκοπού. Αλλά τι συμβαίνει όταν το σφιχταγκάλιασμα με μια συγκεκριμένη κομματική μερίδα ή παράταξη γίνεται ιδεοληπτική εμμονή; Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια νοοτροπία απομονωτηρίου που εμποδίζει την ικανότητά μας να αναπτυχθούμε και να κατανοήσουμε όχι μόνο τα λογικά επιχειρήματα των άλλων αλλά και τις πολυσύνθετες εξελίξεις της σύγχρονης ζωής. Αρκεί να σκεφτούμε την ακραία παράνοια να διατυπώνει κάποιος αγκυλωμένες πολιτικές λύσεις και προτάσεις με τα αναλυτικά εργαλεία και τα επιχειρήματα του 19ου αιώνα. Και συχνά αυτή η στάση οδηγεί στην υπόταξη όλων των πτυχών και των προβλημάτων της κοινωνίας σε έναν άκαμπτο οπαδικού τύπου φανατισμό.
Όταν ταυτιζόμαστε υπέρμετρα με μια συγκεκριμένη ομάδα, είτε αυτή η ταύτιση βασίζεται στη φυλή, τη θρησκεία, την τεχνοτροπία ή τις πολιτικές μας πεποιθήσεις, είναι βεβαίως φυσικό να αισθανόμαστε μια αίσθηση ψυχικής συγγένειας με εκείνους που μοιράζονται τις απόψεις μας. Αυτό μπορεί να καλλιεργήσει μια αίσθηση κοινότητας και υποστήριξης, η οποία μπορεί να φαίνεται ευχάριστη με πολλούς τρόπους. Ωστόσο, όταν αυτή η εντύπωση της σύζευξης μας οδηγεί να βλέπουμε εκείνους έξω από την ομάδα μας με υποψία ή εχθρότητα, μπορεί να δημιουργήσει φραγμούς που μας εμποδίζουν να κατανοήσουμε πραγματικά τι συμβαίνει στον γύρω κόσμο και να σχετιστούμε με τους άλλους.
Ένας από τους κινδύνους της ισχυρής ομαδικής συνταύτισης είναι ότι μπορεί να οδηγήσει σε μια νοοτροπία “εμείς εναντίον όλων των άλλων”. Όταν βλέπουμε τους εαυτούς μας ως μέρος ενός αποκλειστικού κύκλου ομοϊδεατών, γίνεται πολύ εύκολο να θεωρούμε τους έξω από την ομάδα μας ως εχθρούς. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προκαταλήψεις, διακρίσεις, ακόμη και βία, όπως η ιστορία έχει δείξει ξανά και ξανά. Διαχωρίζοντας τον κόσμο σε “εμείς” και “αυτούς”, ουσιαστικά απανθρωποποιούμε όλους όσοι δεν ταιριάζουν στον ορισμό μας για το ποιοι συγκροτούν το “εμείς”. Αυτό καθιστά πολύ πιο εύκολο να δικαιολογηθεί η κακομεταχείριση ή η αδιαφορία για την ύπαρξή τους.
Μια άλλη συνέπεια της ισχυρής ομαδικής εξομοίωσης είναι ότι μπορεί να περιορίσει την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε κριτικά και ανεξάρτητα. Όταν προσκολλώμεθα σε ένα συγκεκριμένο σύνολο πεποιθήσεων ή ιδεών, είμαστε πολύ λιγότερο πρόθυμοι να εξετάσουμε εναλλακτικές απόψεις ή να σκεφτούμε την πιθανότητα ότι μπορεί να κάνουμε λάθος. Αυτό εύκολα δημιουργεί ομάδες αντήχησης, όπου οι στεγανοποιημένες απόψεις μας επαναλαμβάνονται μονότονα από τους ομοϊδεάτες που είναι γύρω μας και έτσι να γινόμαστε όλο και πιο απορριπτικοί απέναντι σε νέες ή διαφορετικές ιδέες. Αυτό εμποδίζει την αναγκαία πνευματική ανάπτυξη η οποία μας προσφέρει μια βαθύτερη κατανόηση του κόσμου και του εαυτού μας.
Αξίζει επίσης να εξεταστεί η επιρροή του ευρύτερου πολιτιστικού μας πλαισίου. Οι οικογένειές μας και οι τοπικές κοινότητες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του ποιοι είμαστε, αλλά η ταυτότητά μας διαπλάθεται επίσης και από τις ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις και αξίες που μας περιβάλλουν. Αυτές οι επιρροές μπορούν να είναι τόσο θετικές όσο και αρνητικές. Από τη μια πλευρά, μας δίνουν μια αίσθηση του ανήκειν και ιδεολογικής συγγένειας. Από την άλλη πλευρά, μπορούν να ενισχύσουν βαθιές προκαταλήψεις που μπορεί να μηδενίσουν την ικανότητά μας να βλέπουμε πέρα από τη δική μας περιορισμένη οπτική γωνία.
Για να αναπτύξουμε πραγματικά μια αίσθηση του προσωπικού εαυτού και της αυτοσυνείδησης, είναι σημαντικό να αμφισβητούμε και να αξιολογούμε τις υποθέσεις και τις πεποιθήσεις που μας έχουν παραδοθεί ως ιδεολογικά δόγματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορρίψουμε την ταυτότητά μας ή να αποσυνδεθούμε από τις κοινότητές μας. Αντίθετα, σημαίνει ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να καλλιεργήσουμε ένα ανοιχτό μυαλό και μια διάθεση να διδασκόμαστε από όλους όσοι τουλάχιστον δεν είναι πολιτικοί εγκληματίες. Αυτό απαιτεί ταπεινοφροσύνη, ενσυναίσθηση και γνήσια περιέργεια για τον κόσμο και τους συνανθρώπους.
Γιατί όμως οι ιδεολογικά φανατικοί αποφεύγουν τα γεγονότα που αντιτίθενται στις απόψεις τους; Η άρνηση των γεγονότων από τους ιδεολογικά φανατικούς οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων, όπως η προκατάληψη επιβεβαίωσης, η συναισθηματική προσκόλληση, η αίσθηση ανωτερότητας, ο φόβος αλλαγής και η προστασία της ομάδας.
Προκατάληψη Επιβεβαίωσης:
Οι φανατικοί τείνουν να ερμηνεύουν τις πληροφορίες με τρόπο που επιβεβαιώνει τις μόνιμες και παγιωμένες γνώμες τους. Αυτό ονομάζεται “προκατάληψη επιβεβαίωσης”. Στέκονται με αρνητική προδιάθεση απέναντι σε οποιονδήποτε δεν συμφωνεί και αποφθέγγονται με αυθαίρετες γενικεύσεις και στερεότυπες πεποιθήσεις. Επιλεκτικά προβάλλουν ασύνδετα θραύσματα πληροφοριών που ευθυγραμμίζονται με τις δικές τους μόνο ιδεολογικές προκαταλήψεις, αποσιωπώντας και καταπνίγοντας εντελώς την πλημμυρίδα των γεγονότων που έρχονται σε αντίθεση με αυτές.
Συναισθηματική Προσκόλληση:
Για πολλούς φανατικούς, οι ιδεολογίες τους δεν είναι απλώς πεποιθήσεις, αλλά αποτελούν το βασικό καταφύγιο και το ψυχολογικό αντιστήριγμα της υπόστασής τους. Η αμφισβήτηση των ιδεών τους η οποία αναπόδραστα ανατρέπει το πώς βλέπουν τον εαυτό τους μπορεί να προκαλέσει έντονα συναισθήματα αυτοκατεδάφισης, γεμάτα άγχος, φόβο ή θυμό.
Αίσθηση Ανωτερότητας:
Πολλοί φανατικοί θεωρούν ότι οι θεωρίες τους είναι εξ’ ορισμού ανώτερες από τις αντίπαλες και ότι οι ίδιοι είναι πιο έξυπνοι ή ηθικότεροι από όσους διαφωνούν. Αυτό τους οδηγεί στην άρνηση της ύπαρξης εναλλακτικών οπτικών γωνιών.
Φόβος αλλαγής:
Η υιοθέτηση νέων πληροφοριών ή η αναθεώρηση των υπαρχουσών πεποιθήσεων μπορεί να φέρει αβεβαιότητα και αλλαγή. Οι φανατικοί φοβούνται τις αλλαγές και προτιμούν να παραμένουν κλειστοί και ‘’αμόλυντοι’’ από τη ‘’λοίμωξη’’ των διαφορετικών ιδεών.
Προστασία Της Περίφρακτης Ομάδας:
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο ιδεολογικός φανατισμός μπορεί να σχετίζεται με την προστασία του περίκλειστου ομίλου. Η άρνηση εναλλακτικών απόψεων μπορεί να θεωρείται απαραίτητη για την υπεράσπιση της ιδεολογίας και της συνοχής της παρέας.
Είναι συνεπώς σημαντικό να τονίσουμε ότι ο ιδεολογικός φανατισμός μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες. Μπορεί να οδηγήσει σε πόλωση, μίσος, ακόμα και βία. Πώς λοιπόν μπορούμε να ξεφύγουμε από τον εγκλεισμό της ένταξής μας;
Κατ’ αρχήν με την αναγνώριση ότι η σύνδεσή μας δεν είναι ακίνητη και στατική, αλλά ότι εξελίσσεται συνεχώς και διαμορφώνεται από τις αντιλήψεις και τις εμπειρίες μας. Πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να αμφισβητήσουμε τις δικές μας σιγουριές και προκαταλήψεις, και να ακούσουμε με ανοιχτή καρδιά και μυαλό εκείνους των οποίων οι απόψεις διαφέρουν από τη δική μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να συμφωνήσουμε με όλα όσα ακούμε, αλλά μάλλον ότι προσεγγίζουμε αυτές τις συνομιλίες με πνεύμα ανοιχτό και φιλέρευνο, με επιθυμία απροκατάληπτης ερμηνείας του διαφορετικού. Η αντιμετώπιση του ιδεολογικού φανατισμού απαιτεί λοιπόν την προαγωγή του κριτικού διαλόγου και του ανοιχτού πνεύματος.
Με άλλα λόγια, ενώ οι εντάξεις μας μπορούν να μας δώσουν μια αίσθηση σκοπού και οντότητας, είναι σημαντικό να μην τους επιτρέψουμε να γίνουν άκαμπτες και ανυποχώρητες. Όταν παραδινόμαστε άνευ όρων σε μια συγκεκριμένη ομάδα ή σύστημα ιδεών, ακυρώνουμε στη πράξη την αυτοτέλειά μας και παραλύουμε ισοβίως την προσωπική μας κρίση. Ιδιαίτερα ο πνευματικός άνθρωπος οφείλει να έχει ως αρχή να εκφράζεται μεν ελεύθερα, αλλά να μην εντάσσεται σαν πειθήνιο φερέφωνο. Μόνον έτσι διατηρεί την αναγκαία ανεξαρτησία να κρίνει αμερόληπτα και να παραμένει έγκυρος και έγκριτος, χωρίς να ταπεινώνεται αποδεχόμενος έστω και σιωπηλά τα κάποτε φρικώδη ανομήματα των ομοφρόνων συμμαχητών του. Αλλιώς, θα καταλήγει να απαγγέλλει κατ’ εντολήν ασήμαντους δεκάρικους σε επετειακές συνάξεις.
Εν κατακλείδι, διατηρώντας ένα ανοιχτό μυαλό και την προθυμία να μαθαίνουμε από τις απόψεις των άλλων, μπορούμε να ξεφύγουμε από τα όρια μιας στραγγαλιστικής ένταξης και να υιοθετήσουμε την ικανότητα ορθής εκτίμησης γεγονότων και καταστάσεων. Είναι σημαντικό να προωθούμε τον κριτικό διάλογο και την ανοιχτή σκέψη. Η ενθάρρυνση της αντικειμενικής ενημέρωσης, της ενσυναίσθησης και της αμφισβήτησης των προκαταλήψεων μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της ιδεολογικής πώρωσης, της εμπάθειας και της μισαλλοδοξίας.
<><><><><><><><><><><><><><><><><>
Σπύρος Άνδρεϊτς υπηρετεί επί δεκαετίες τον χώρο της διδακτικής των Αγγλικών και ευρύτερα των Ξένων Γλωσσών, κατέχοντας συναφή ειδίκευση με μεταπτυχιακά προσόντα. Δοκιμιογραφεί από τα νεανικά του χρόνια επί θεμάτων κοινωνικών, πολιτικών, φιλοσοφικών και λογοτεχνίας. Ήδη 13 βιβλία του κυκλοφορούν στα Αγγλικά σε ηλεκτρονική, χαρτόδετη και σκληρόδετη μορφή στο AMAZON.COM https://www.amazon.com/stores/Spyros%20Andreits/author/B0CD2LHNRT
(2 βιβλία δοκιμίων, 3 λογοτεχνικά, και 8 διδακτικής της Αγγλικής γλώσσας).
ΤΙΤΛΟΙ ΒΙΒΛΙΩΝ ΜΑΣ ΣΤΟ ΑΜΑΖΟΝ: © Reflections Of Depth © Modern Musings On Practical Philosophy © New EFL Composition Samples © Practical Grammar Discovery © New EFL Essay Models For C1 & C2 EFL © The Collocation Atlas © Situational Functions In English © Everyday Collocations © Glimpses Through Hellenic Eyes © Martiano Reguini © Phrasal Verb Collocations © Revelatory Poems © 3000 Total Physical Commands and Responses
