Οι κίνδυνοι των απόλυτων βεβαιοτήτων Του Σπύρου Άνδρεϊτς

…Η σύγχρονη τάση να δογματίζουμε αντί να αναρωτιόμαστε, να αναθεματίζουμε με κηρυγματική μανία αντί να στοχαζόμαστε, είναι σύμπτωμα μιας δυσοίωνης πολιτισμικής παθογένειας, μιας βαθύτατης πνευματικής παρακμής… Τα ολοκληρωτικά συστήματα του 20ού αιώνα, οποιουδήποτε προσήμου ή χρώματος, ευδοκίμησαν πάνω στην ιδεοληψία των δήθεν «νομοτελειακών» πολιτικών απαντήσεων…

Σε μια εποχή όπου η πολυδιάστατη σκέψη θα έπρεπε να κυριαρχεί, τα λόγια του Μίλαν Κούντερα αντηχούν ως μια ανατριχιαστική προφητεία: “Η ανοησία (πολλών) ανθρώπων προέρχεται από το ότι έχουν μια (μονολιθική) απάντηση για όλα. Ένας κόσμος απαντήσεων αντί ερωτήσεων είναι ακριβώς ο κόσμος των ολοκληρωτικών καθεστώτων.” Αυτή η ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ ενός πνεύματος αναζήτησης και της δογματικής σιγουριάς μας καλεί να σκεφτούμε την τρέχουσα κατάσταση του πνευματικού λόγου και της κοινωνικής δυναμικής.

Η σύγχρονη τάση να δογματίζουμε αντί να αναρωτιόμαστε, να αναθεματίζουμε με κηρυγματική μανία αντί να στοχαζόμαστε, είναι σύμπτωμα μιας δυσοίωνης πολιτισμικής παθογένειας, μιας βαθύτατης πνευματικής παρακμής. Στην ψηφιακή μας εποχή, κατακλυσμένοι από έναν καταιγισμό πληροφοριών, οι άνθρωποι συχνά προσκολλώνται σε φαινομενικά αμετάβλητες και οριστικές απαντήσεις ως ένα προμαχώνα ενάντια στην υπερβολική πολυπλοκότητα του κόσμου. Η άνεση της βεβαιότητας, όσο γεμάτη αυταπάτες κι αν είναι, εκτοπίζει την δυσφορία της αμφισημίας και της αμφιβολίας. Αυτό το φαινόμενο δεν είναι χωρίς κινδύνους. Η παρόρμηση να έχουμε μια τελειωτική απάντηση για όλα, από τα ασήμαντα έως τα υπερβατικά, περιορίζει την ικανότητά μας να αποδεχθούμε πολυδιάστατες προοπτικές και καταπνίγει την κριτική σκέψη. Οι επιστημονικές κατακτήσεις βασίζονται στην αμφισβήτηση και τη συνεχή αναθεώρηση των θεωριών. Κατακτήσεις; Για τους ακόλουθους της Προοδοφοβίας τούτο από μόνο του αρκεί: Το 1800 δεν υπήρχε καμία χώρα στην Ευρώπη με προσδόκιμο ζωής πάνω από τα 40. Σήμερα, το 2024, ξεπερνά συχνότατα τα 80 έτη! Οι απόλυτες, λοιπόν, κοκαλωμένες βεβαιότητες παγώνουν τη γνώση, εμποδίζοντας την πρόοδο και την ανακάλυψη νέων οριζόντων. Πολλές θεωρίες που κάποτε θεωρούνταν αδιαμφισβήτητες αποδείχθηκαν γελοιωδώς λανθασμένες. Η Γη ως κέντρο του σύμπαντος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Η παρατήρηση του Κούντερα επικρίνει σιωπηρά την άνοδο της δογματικής σκέψης. Σε μια πολιτεία που πολώνεται ολοένα και περισσότερο κατά μήκος ιδεολογικών γραμμών, η έλξη των ολιστικών αφηγήσεων ξαναγίνεται επικίνδυνα ακαταμάχητη. Τέτοιες αφηγήσεις, χωρίς χώρο για διαφωνία ή απόκλιση, αντικατοπτρίζουν με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά του ολοκληρωτισμού. Σε απολυταρχικά καθεστώτα, η επιβολή αυταρχικών διαταγμάτων εξαλείφει το πνεύμα της αναζήτησης, αντικαθιστώντας το με μια μονολιθική εκδοχή της μιας επίσημης εγκεκριμένης ‘αλήθειας’. Αυτή η εξάλειψη της διαλεκτικής αντιπαράθεσης στερεί την κοινωνία από την ικανότητά της να αυτοδιορθώνεται και να εξελίσσεται.

Οι ιστορικές βάσεις αυτής της δυναμικής είναι ταυτόχρονα διδακτικές και προειδοποιητικές. Τα ολοκληρωτικά συστήματα του 20ού αιώνα, οποιουδήποτε προσήμου ή χρώματος, ευδοκίμησαν πάνω στην ιδεοληψία των δήθεν «νομοτελειακών» πολιτικών απαντήσεων. Η λύση ήταν πανεύκολη: Ο φορέας μιας διαφορετικής άποψης δεν αποθαρρυνόταν μόνο· συχνά καταπιεζόταν βίαια ή πολύ πιο απλά, χωρίς κανέναν ενδοιασμό, θανατωνόταν. Η φυσική εξόντωση για τη μη συμμόρφωση με την επίσημη γραμμή, που παρουσιαζόταν ως κοινωνική αρμονία, έκρυβε τη διανοητική ένδεια και την πολιτική αδυναμία που φώλιαζε στον πυρήνα τέτοιων πολιτικών τυραννιών. Η ζωντανή μνήμη αυτών των καταπιεστικών καθεστώτων υπογραμμίζει την αναγκαιότητα καλλιέργειας ενός περιβάλλοντος όπου όλες οι ερωτήσεις να μπορούν να ανθίζουν. Ωστόσο, η συνειδητοποίηση αυτής της αλήθειας πρέπει να ξεπεράσει τις τρομερές σύγχρονες προκλήσεις. Η ψηφιακή σφαίρα, παραδόξως ένας χώρος απεριόριστης έκφρασης, έχει επίσης δημιουργήσει θαλάμους παπαγαλικής αντήχησης που διαιωνίζουν τις ίδιες βεβαιότητες που καταδικάζει ο Κούντερα. Οι αλγόριθμοι τροφοδοτούν τις επιβεβαιωτικές προκαταλήψεις, καλλιεργώντας την ψευδαίσθηση ότι η δική μας οπτική γωνία δεν είναι μόνο έγκυρη αλλά και τελεσίδικη. Περιτριγυρισμένοι από φωνές ομοϊδεατών, τα άτομα γίνονται όλο και πιο εσωστρεφή, οχυρωμένα στις πεποιθήσεις τους και απρόσιτα σε εναλλακτικές απόψεις. Όταν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι κατέχουν την απόλυτη αλήθεια, απορρίπτουν αυτόματα τις διαφορετικές απόψεις και οδηγούνται σε μια νοσηρή απομόνωση γεμάτη εχθροπάθεια και αδυναμία διαλόγου.

Στην εκπαίδευση, επίσης, είναι επείγον να υπάρξει μια αναγέννηση της περιέργειας. Τα παιδαγωγικά μοντέλα που εκτιμούν την απομνημόνευση και την επαναφορά των «ορθών» απαντήσεων δεν επαρκούν για την προετοιμασία των μαθητών για τις πολυπλοκότητες του σημερινού κόσμου. Αντ’ αυτού, είναι κρίσιμης σημασίας ένας παιδαγωγικός προσανατολισμός προς την κριτική σκέψη, την καλλιέργεια της ικανότητας να θέτουν οι μαθητές διεισδυτικά ερωτήματα και την αποδοχή της αβεβαιότητας ως έναν παραγωγικό χώρο νέας γνώσης. Ενθαρρύνοντας τους μαθητές να αμφισβητούν τις επίσημες παραδοχές, να εξετάζουν τα αποδεικτικά στοιχεία και να περιηγούνται στις γκρίζες ζώνες της γνώσης, μπορούμε να τους εμβολιάσουμε ενάντια στη παραπλάνηση των απλοϊκών απαντήσεων. Μια κοινωνία εμποτισμένη με ερωτήσεις αντί για απαντήσεις δεν είναι μια κοινωνία χωρίς κατεύθυνση. Αντίθετα, είναι μια κοινωνία ανθεκτική, οπλισμένη με διανοητική σκληραγώγηση, ικανή να διαπραγματευτεί τις διακυμάνσεις της σύγχρονης ύπαρξης με πνεύμα αναζήτησης και ανοιχτοσύνης. Η προειδοποίηση του Μίλαν Κούντερα, λοιπόν, γίνεται μια προσκλητήρια κραυγή για να αμυνθούμε απέναντι στον πειρασμό των εύκολων απαντήσεων. Κάνοντάς το, τιμούμε την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κατάστασης και διαφυλάσσουμε τις αρχές του δημοκρατικού διαλόγου και της διανοητικής ελευθερίας. Οι απόλυτες βεβαιότητες αποτελούν το έδαφος για την ανάπτυξη αυταρχικών καθεστώτων, όπου η διαφωνία καταπιέζεται και η ελευθερία του λόγου εξαφανίζεται. Μια υγιής δημοκρατία χρειάζεται πολίτες που είναι ανοιχτοί σε διαφορετικές ιδέες και πρόθυμοι να διακρίνουν τις ψευδαισθήσεις από την πραγματικότητα. Οι απόλυτες βεβαιότητες υπονομεύουν εντελώς αυτήν την δυνατότητα.

Υπό αυτό το πρίσμα, η αποδοχή της άγνοιάς μας—με την Σωκρατική έννοια—αναδεικνύεται όχι ως ένα ελάττωμα, αλλά ως μια θεμελιώδης δύναμη. Μέσω των ερωτήσεων, και όχι των δεδομένων στερεότυπων απαντήσεων, χαράσσουμε μια υγιή πορεία, επιτρέποντας μια πλουσιότερη και πιο φωτισμένη συλλογική αναμόρφωση.

<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><> 

Ο Σπύρος Άνδρεϊτς υπηρετεί επί δεκαετίες τον χώρο της διδακτικής των Αγγλικών και ευρύτερα των Ξένων Γλωσσών, κατέχοντας συναφή ειδίκευση με μεταπτυχιακά προσόντα. Δοκιμιογραφεί από τα νεανικά του χρόνια επί θεμάτων κοινωνικών, πολιτικών, φιλοσοφικών και λογοτεχνίας. Ήδη 15 βιβλία του κυκλοφορούν στα Αγγλικά σε ηλεκτρονική, χαρτόδετη και σκληρόδετη μορφή στο AMAZON.COM https://www.amazon.com/stores/Spyros%20Andreits/author/B0CD2LHNRT

 (2 βιβλία δοκιμίων, 3 λογοτεχνικά, και 10 διδακτικής της Αγγλικής γλώσσας). 

ΤΙΤΛΟΙ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ ΣΤΟ ΑΜΑΖΟΝ: © Reflections Of Depth © Modern Musings On Practical Philosophy © New EFL Composition Samples © Practical Grammar Discovery © New EFL Essay Models For C1 & C2 EFL © The Collocation Atlas © Situational Functions In English © Everyday Collocations © Glimpses Through Hellenic Eyes © Martiano Reguini © Phrasal Verb Collocations © Revelatory Poems © 3000 Total Physical Commands and Responses © Mastering English as a Foreign Language: A Manual for Teachers and Advanced Learners © Critical Thinking Skills & Drills Through Case Studies: For EFL – ESL Learners & High School Students