Τέχνη και ζωή εκτός ορίων.

Με αφορμή την έκδοση στα Ελληνικά του βιβλίου μου “Διαλογοι” στις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ ( συζητήσεις μου με κορυφαίους παγκοσμίως καλλιτέχνες όπως Μποις-beuys, Γουορχωλ, Μπασκια ,Αμπραμοβιτς κλπ) δημοσιεύω αυτο το άρθρο για την ζωή ,το έργο και την γνωριμία μου με τον μεγάλο ζωγράφο Ζαν Μισελ Μπασκια.

Βρισκόμουν κάποια μέρα του 1984 με τον Αντυ Γουορχωλ στο γραφείο του στο ιστορικό μέρος Factory (ήταν εκεί που ο Γουορχωλ εργαζόταν, τυπωνε το περιοδικό του Interwiew, εμφάνιζε τις φωτογραφίες του, ζωγράφιζε κλπ) μετά το τέλος της συζήτησης μας . Ο διάλογος μας θα δημοσιευόταν στην γαλλική εφημερίδα Liberation, όπου κι εκείνον τον καιρό εργαζόμουν ως αρθρογράφος. Σε μια στιγμή χαλαρή μετά το τέλος της μαγνητοφωνησης κι ενώ ο Αντυ με ρωτούσε για το ποιους έβλεπα και συναντούσα στην Νεα Υόρκη , μου είπε με έμφαση: “θα έπρεπε να γνωρίσεις τον Ζαν Μισελ Μπασκια. Είναι σπουδαίος καλλιτέχνης απο τους καλύτερους της γενιάς του . Κι είναι ποιητης-ζωγραφος όπως κι εσύ. Είχα Βεβαιως ήδη ακούσει το όνομα του μιας και υπήρχε στην πρώτη γραμμή τότε της δημοσιότητας που είχε δοθεί απο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παγκοσμίως για το διεθνές φαινόμενο των νέων τάσεων τότε στην ζωγραφική : μεταξύ άλλων οι Νεοι εξπρεσσιονιστες και οι Νεοι Αγριοι σε Γερμανία, Ελβετία, Αμερική, η Τρανσαβανγκουαρντια (transavantguardia) στην Ιταλία, η figuration libre -ελευθερη παραστατικότητα στην Γαλλία, οι graffiti καλλιτέχνες στις ΗΠΑ κλπ. Συνεπώς μ’ενδιεφερε πολύ να συναντήσω τον Μπασκια . Το ραντεβού μας το έκλεισε ο ίδιος ο Αντυ Γουορχωλ ο οποίος και μου έδωσε επίσης το τηλέφωνο του. Θα βρισκόμασταν την επόμενη μέρα το μεσημέρι στο γνωστό Νεουορκεζικο Μπαρ με το όνομα st. Jones. Όπως κι έγινε.

Ήμουνα στην ώρα μου κι ο Ζαν Μισελ ήρθε με κάποια μικρή καθυστέρηση. Από την πρώτη στιγμή που έφτασε κατάλαβα οτι βρισκόταν λίγο “αλλου” και λόγω του καλλιτεχνικού του ταμπεραμέντου και λόγω της χρήσης ναρκωτικών ουσιών που ήταν γνωστό σε όλους οτι έκανε.

Όμως είχε ευγένεια και καλή διάθεση , στοιχεία που διευκόλυναν την γνωριμία μας . Φαινόταν όμως ξεκάθαρα και η εκρηκτικότητα στον χαρακτήρα του. Μετά από μία ώρα περίπου συζήτησης γύρω από τα ενδιαφέροντα μας και τις επίμονες ερωτήσεις του για την ποίηση μου, κανονίσαμε να τον επισκεφτώ λίγη ώρα αργότερα στο εργαστήριο του στο Μανχάταν. Πήγα εκεί και βρέθηκα σ’ενα μεγάλο χώρο με πίνακες του διαφόρων μεγεθών. Άλλοι ήταν σε τάξη κι άλλοι βρισκόντουσαν δεξιά κι αριστερά σκορπισμένοι κι ακατάστατοι . Επίσης έβλεπα δολλάρια παντού σε βιβλιοθήκη ,σε βιβλία ,στο τραπέζι, πολλά χρήματα διασκορπισμένα που φανέρωναν την ανοργάνωτη σχέση του καλλιτέχνη με τα λεφτά . Εντύπωση βέβαια μου έκανε το οτι ο Μπασκια δεν ζωγράφιζε μόνο σε πίνακες αλλά παντού σ’οποια επιφάνεια ήθελε. Όπως και συνέβη εκείνες τις στιγμές μπροστά μου.Την ώρα που πήγα στο εργαστήριο του ζωγράφιζε.Κάποια στιγμή κι ενώ ταυτόχρονα μου μιλούσε, το έργο είχε ανάγκη συνέχειας αλλά οι διαστάσεις του τελαρου δεν έφταναν. Παίρνει τότε ξαφνικά ενστκτωδως μια μισοχαλασμενη καρέκλα που είχε δίπλα του,την σπάζει, την βάζει δίπλα στον πίνακα κολλώντας την κι άρχισε να ζωγραφίζει πάνω στο επιπλέον υλικό σώμα που πρόσθεσε στον καμβά συνεχίζοντας το έργο πουχε ξεκινήσει. Έτσι δημιουργήθηκε ενας μεγάλος ανισόπεδος ανάγλυφος πίνακας απο τους τόσους πουχει φτιάξει ο Ζαν Μισελ. Τα υπόλοιπα χρόνια ως τον θάνατο του βλεπόμασταν συχνά ,καθότι αναπτύχθηκε διάλογος και φιλία ανάμεσα μας. Ο Μπασκια ,όπως τον παρατηρούσα καλά, δεν είχε ορια στην ζωγραφική του έκφραση. Κάθε υλική γύρω του επιφάνεια η αντικείμενο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην εικαστική του έκφραση. Αυτή η αίσθηση του ” διχως ορια” δεν ήταν μόνο στην Τέχνη του. Ήταν και στην ζωή του. Από μικρό παιδί έδειξε αυτον τον “διχως ορια” χαρακτήρα του. Γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου του 1960 στο Μπρούκλιν της Νεας Υόρκης από Πορτορικανο πατέρα και Αιτινη μητέρα. Η σχέση των γονιών του ήταν πολύ άσχημη κι εκρηκτική. Ο μικρός Ζαν Μισελ δεν άντεχε την ένταση και κλεινοταν για ώρες μόνος του στο δωμάτιο του. Η μητέρα του τον πήγαινε από μικρό στα μουσεία κι ο ίδιος έτσι είχε πολλές καλλιτεχνικές παραστάσεις. Σε ηλικία οκτώ ετών είχε ατύχημα: ενα αυτοκίνητο τον χτύπησε καθώς έπαιζε μπάσκετ. Στο νοσοκομείο κατά την διάρκεια της νοσηλείας του,η μητέρα του του έφερε να διαβάζει το βιβλιο” Ανατομία του Γκρεει”. Ο κίνδυνος θανάτου που τον είχε γεμίσει το σκληρό ατύχημα του, σε συνδυασμό με τα σχέδια του βιβλίου και τα χρώματα της ανθρώπινης ανατομίας, τον επηρέασαν σημαντικά και αργότερα στην ζωγραφική του θα εμφανιστούν ανθρώπινα σώματα και το γνωστό κρανίο που όλοι βλέπουμε συχνά στους πίνακες του. Κάπως έτσι έβλεπε τον εαυτό του που παραλίγο να σκοτωθεί από το ατύχημα.

Δεν ήταν όμως μόνο αυτό που του καθόρισε την εικαστική του γλώσσα. Ήταν επίσης το διαζύγιο των, επι Χρόνια σ’ενταση ,γονιών του. Αυτοί χώρισαν την ίδια χρονιά που τον χτύπησε το αυτοκίνητο. Ενώ όμως ο πατέρας του με τον οποίο ο Μπασκια ζούσε μαζί βίωνε μάλλον κανονικά τον χωρισμό με την γυναίκα δεν συνέβη το ίδιο με αυτήν. Εξαντλημένη και ψυχικά ταραγμένη απο το γεγονός, νοσηλεύτηκε γι’αρκετο διάστημα σε ψυχιατρική κλινική. Η εικόνα της μητέρας του σε αυτην την κατάσταση επηρέασε δυσάρεστα τον Ζαν Μισελ . Κι άρχισε ν’αλλάζει τακτικά σχολεία . Ενώ τα μαθήματα δεν τον βοηθούσαν ν’ακολουθησει τις καλλιτεχνικές του ανάγκες. Η αντι-σχολικη συμπεριφορά του τον έφερε όμως σε ρήξη με τον πατέρα του. Και πιο συγκεκριμένα, όταν ένα χρόνο πριν αποφοιτήσει αποφάσισε να εγκαταλείψει το σχολείο, ο γονιός του τον έδιωξε από το σπίτι. Έτσι ο Ζαν Μισελ Μπασκια άρχισε να ζει περιπλανώμενος δεξιά κι αριστερά πέφτοντας στα ναρκωτικά. Παράλληλα όμως, η δίψα του για καλλιτεχνική έκφραση ,τον οδήγησε την τριετία 1977-1980 μαζί με τον φίλο του Αλ Ντιαζ, στην γέννηση του πρώτου του δημιουργικού πρότζεκτ: υπογράφοντας με τα αρχικά SAMO ,άρχισαν ,χρησιμοποιώντας την τεχνικη των γκραφιτι ,να γράφουν στους τοίχους των κτιρίων της Νέας Υόρκης, περίεργες, κρυπτικες, αινιγματικες φράσεις που προκαλούσαν το ενδιαφέρον στους περαστικούς. Τότε ήταν που τον ανακάλυψε ο Ντιέγκο Κορτεζ ,ο γνωστός κριτικός Τέχνης και του πρότεινε να συμμετάσχει σε μια συλλογική έκθεση που οργάνωνε, μόνος όμως μιας και είχε πάψει η συνεργασία με τον φίλο του. Όμως ο Μπασκια αρνήθηκε κι ο Κορτεζ χρησιμοποίησε ένα άλλο δόλωμα. Του υποσχέθηκε να τον γνωρίσει στον Αντυ Γουορχωλ. Αυτή η πρόταση λειτούργησε κι ο Ζαν Μισελ συνάντησε τον Αντυ το 1983 σ’ενα εστιατόριο. Η γνωριμία τους υπήρξε αμέσως θετική και συνδέθηκαν με φιλία αλλά και διάθεση συνεργασίας. Συνεργάστηκαν πιο συγκεκριμένα σε δύο κοινα πρότζεκτς. Το ένα το 1985 σε έκθεση με κοινά τους έργα και με τον τίτλο ” paintings “. Το άλλο επίσης με ζωγραφικά έργα τον ίδιο χρόνο προσθέτοντας όμως στους κοινούς τους πίνακες κι έναν τρίτο καλλιτέχνη ,τον Φραντσέσκο Κλεμέντε. Οι κριτικές γι’αυτές τις συνεργασίες ήταν αρνητικές και κατηγορήθηκε ο Γουορχωλ οτι παίρνει την φρεσκάδα του Μπασκια για να επανέλθει ο ίδιος στο εικαστικό προσκήνιο. Η σχέση τους μάλιστα επηρεάστηκε σε σημείο ν’απομακρυνθούν για ένα διάστημα μεταξύ τους. Ανεξάρτητα όμως από αυτό αν δεν υπήρχε ο Αντυ είναι βέβαιο οτι θαταν διαφορετική η πορεία του Ζαν Μισελ, ο οποίος και χάρις στον Γουορχωλ γνώρισε πολύ κόσμο και μπήκε στην μεγάλη οικογένεια της Τέχνης. Η “εκτός οριων” τάση του για ζωή και ζωγραφική έδωσε ασυνήθιστες εικόνες. Θυμάμαι μια βραδυά στην περίφημη studio 54 που διασκεδάζαμε μαζί με τον Γουορχωλ κι αυτόν, οτι ο Αντυ κάποια στιγμή τον αναζήτησε. Τον έψαξα και τον βρήκα σε μια γωνία μαστουρωμενο απο ναρκωτικά. Ανάλογες ακρότητες ,αλλά στην περίπτωση αυτή δημιουργικές υπήρξαν και στο έργο του. Οι πίνακες του ήταν μονίμως ανοιχτοί “τοιχοι”, ανοιχτές επιφάνειες όπου ο Μπασκια ,ζωγράφιζε “γκραφιτι”, δηλαδή με σπρευ, με πινέλο ,με αιχμηρά αντικείμενα ,ενώ ανα πάσα στιγμή προσέθετε στα έργα του κολλάζ, μεγάλωνε τον ζωγραφικο χώρο με μέρη από σπασμένα τραπέζια, η καρέκλες, η καθρέφτες η αλλα, έγραφε φράσεις με ονόματα ιστορίας η πολιτισμών από όλο τον κόσμο, κι ειδικά από την Αφρική στην οποία για διετία ταξίδεψε ψάχνοντας τις ρίζες του ,τις οποίες όμως δήλωσε τελικά οτι τις βρήκε στην Νέα Υόρκη. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 Ειχε ερωτική σχέση με την Μαντόνα που ήταν κι μούσα του. Ενώ λάτρευε την μουσική. Κι είχε δημιουργήσει το 1979 μαζί με τον μουσικό Μαικ Χολμαν την ροκ μπαντα ” gray”. Όπως μου έλεγε συχνά στο Παρίσι πουχε έρθει για την έκθεση του στην γκαλερί Λαμπερ, ζωγράφιζε όπως ο Τζιμη Χεντριξ έπαιζε με την κιθάρα του . Δηλαδή εκτός ορίων. Ζούσε και ζωγράφιζε εκτός ορίων. Ήταν αυτός που ανάγκασε τους κριτικούς Τέχνης να θεωρήσουν τα γκράφιτι μορφή σύγχρονης Τέχνης και να τα εισάγουν στην εικαστική γλώσσα ως μέρος πλέον της ιστορίας της Τέχνης. Ο ξαφνικός θάνατος του Αντυ Γουορχωλ συγκλόνισε τον Μπασκια και τον βύθισε σε μεγάλη θλίψη. Η χρήση των ναρκωτικών εντάθηκε. Ειδικά αυτή της ηρωίνης ,που εκτεταμένα έκανε απο τα μέσα της δεκαετίας του’80 ,τον τσάκισε κι ανέκοψε τις όποιες φιλότιμες ομολογουμένως προσπάθειες του να απεξαρτηθεί. Έτσι στις 12 Αυγούστου του 1988 μόλις στα 27 του βρέθηκε νεκρός από υπερβολική δόση στο στούντιο του στο Μανχάταν. Έσβησε ο πρώτος μεγάλος Αψροαμερικανος ζωγράφος, αυτός που άφησε πολλά έργα πίσω του και που όσο περνά ο καιρός αυτά αποκτούν τεράστια οικονομική και πολιτιστική αξία. Έιμαι ιδιαίτερα περήφανος για την φιλία μας και για το οτι ήταν σ’εμενα που απευθύνθηκε για να γράψω το πρώτο κείμενο για την δουλειά του στο art forum το 1984 . Όπως επίσης σ’εμενα έδωσε την πρώτη και μοναδική του συνέντευξη στην Γαλλία.

Γεια σου Ζαν Μισέλ. Είμαι βέβαιος οτι και στον ουρανό θα ζεις με την φρενίτιδα του “εκτος οριων” που σ’ολα ο,τι έκανες και ζούσες ,τα διαπερνούσε.

Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.