Ο Ψευδοπνευματικός Αντιδυτικισμός και η Κρίση του Λόγου Γράφει ο Σπύρος Άνδρεϊτς

https://www.amazon.com/stores/Spyros%20Andreits/author/B0CD2LHNRT

 

Σε περιόδους αβεβαιότητας και παγκόσμιας κρίσης, η ανάγκη για πνευματικό στοχασμό και ηθική τοποθέτηση αναζωπυρώνεται. Ωστόσο, συχνά αυτή η ανάγκη εκτρέπεται σε στείρα καταγγελτικότητα και μια γενικευμένη δαιμονοποίηση του σύγχρονου κόσμου. Αναδύεται ένας λόγος που παρουσιάζει τη Δύση ως το απόλυτο κακό, την τεχνολογία ως όργανο αποξενωτικής καθυπόταξης και την κοινωνία ευρισκόμενη σε μαζική πλάνη. Πρόκειται για ένα σχήμα ρητορικής απολυτότητας, που στερείται αποχρώσεων και αρνείται την πολυσύνθετη πραγματικότητα της εποχής μας.

Η Παγίδα της Παραίτησης

Μέσα σε αυτή την αφήγηση, ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως έρμαιο ενός συστήματος ολικού ελέγχου, χωρίς δυνατότητα επιλογής ή προσωπικής ευθύνης. Η ελευθερία δεν αναγνωρίζεται ως υπαρκτό πεδίο βούλησης αλλά αντιμετωπίζεται ως αυταπάτη. Οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής δράσης ή πολιτικής συμμετοχής υποβαθμίζεται ως συνεργασία με το «σάπιο σύστημα», ενώ η απομόνωση και η αποχή εξυψώνονται σε πράξη καθαρότητας. Αυτό όμως δεν είναι πνευματικότητα – είναι μια εύκολη παραίτηση.

Η Τεχνολογία: Σώζει ή Αλλοτριώνει;

Ακόμα πιο προβληματική είναι η τάση να παρουσιάζεται η τεχνολογία ως συλλήβδην απειλή για τον άνθρωπο. Είναι αλήθεια ότι η τεχνολογική πρόοδος φέρει κινδύνους, από την ψηφιακή παρακολούθηση μέχρι την κοινωνική αποξένωση. Ωστόσο, η ίδια τεχνολογία σώζει ζωές καθημερινά. Από τα ρομποτικά χειρουργικά συστήματα και εμφυτεύσιμους απινιδωτές, μέχρι συσκευές υποστήριξης αναπνοής και τεχνητά μέλη που επαναφέρουν την κινητικότητα, η υποστηρικτική τεχνολογία αποτελεί απόδειξη ότι ο ανθρώπινος νους μπορεί να λειτουργεί προς όφελος της ζωής, κι όχι της απώλειας. Οι εκατομμύρια ασθενείς που αναπνέουν, κινούνται, ζουν και επικοινωνούν χάρη σε αυτές τις τεχνολογικές εξελίξεις διαψεύδουν απτά τον ηθικιστικό μηδενισμό που τις καταδικάζει οριζοντίως και καθέτως.

Ο Επιλεκτικός Αντιδυτικισμός Και Η Περίεργη Σιωπή

Το ζήτημα δεν είναι μια αναντίρρητη αποδοχή του τεχνολογικού πολιτισμού, αλλά η δίκαιη αξιολόγηση των αντιφάσεών του. Όποιος απορρίπτει συλλήβδην τη Δύση και τα επιτεύγματά της, πέφτει στην παγίδα ενός ιδιότυπου και εμπαθούς πολιτισμικού φανατισμού – ενός αντιδυτικισμού που λειτουργεί σχεδόν θρησκευτικά, χωρίς ιστορική ακρίβεια και χωρίς ηθική συνέπεια.

Διότι, ποια η συνέπεια λόγου που καταγγέλλει υποκριτικά τον δυτικό άνθρωπο και τον εκσυγχρονισμό, την ώρα που σωπαίνει απέναντι στις πραγματικές αιματοχυσίες του καιρού μας; Όταν η Ευρώπη σπαράσσεται από τις συνέπειες κλεπτοκρατικών δικτατοριών, που λειτουργούν δολοφονικά υπέρ αυταρχικών ηγετών, γιατί δεν ακούγεται λέξη; Πού είναι η φωνή τους που κάποτε υψώνεται τόσο εύκολα ενάντια στη «Δύση», όταν στην Ευρωπαϊκή γεωπολιτική σκακιέρα καταστρέφονται ζωές, εκτοπίζονται πληθυσμοί, παραβιάζονται το διεθνές δίκαιο και τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα; Εκτός αν θεωρούν ότι οι εν λόγω αυταρχίες ανήκουν στις «δυνάμεις του καλού» και επομένως δικαιούνται υπερβατικώς να θανατώνουν στο όνομα μιας ανώτερης –και πάντα απροσδιόριστης– αποστολής.

Αλλά και στην Παλαιστίνη, όπου η ανθρωπιστική τραγωδία έχει λάβει διαστάσεις γενοκτονίας, η φωνίτσα ορισμένων «πνευματικών» διαλαλητών και κηρύκων παραμένει βολικά απούσα. Ο πόνος χιλιάδων αμάχων, η καταστροφή νοσοκομείων, σχολείων και κοινοτήτων, δεν φαίνεται να συγκινούν. Γιατί; Επειδή ο καταγγελτικός τους λόγος δεν υπηρετεί την αλήθεια, αλλά προκρίνει επιλεκτικά τους στόχους του, βάσει προκατασκευασμένων ιδεολογικών σχημάτων. Δεν είναι πραγματική αγωνία για τον άνθρωπο· είναι άσκηση ελεγχόμενου θυμού, μια εργαλειακή χρήση της ηθικής.

Η Ευθύνη του Πνευματικού Ανθρώπου

Όταν η αδικία καταγγέλλεται επιλεκτικά, παύει να είναι αληθινή ευαισθησία και γίνεται ιδεολογικό εργαλείο. Όταν η ανθρωπιά περιορίζεται στους «δικούς μας» ή στους «σωστούς εχθρούς», παύει να είναι καθολική. Η σιωπή μπροστά στο αίμα άλλων ανθρώπων, επειδή δεν ταιριάζει στο αφήγημά μας, είναι το ακριβώς αντίθετο της πνευματικής ευθύνης.

Η σκέψη που προτεραιοποιεί την άρνηση και την καταγγελία, αλλά αδυνατεί να προτείνει δρόμους, να εμπλακεί στη συλλογική ευθύνη ή να διακρίνει την πολυπλοκότητα του κόσμου, είναι αδιέξοδη. Ο πραγματικός στοχαστής, ο αληθινά πνευματικός άνθρωπος, δεν αποσύρεται από την εποχή του ούτε υψώνει το βλέμμα μόνο για να στηλιτεύσει από τον άμβωνα την έκλυση των ηθών. Κατεβαίνει μέσα στην ζώσα πραγματικότητα, με καθαρή ματιά και ενεργή ηθική πυξίδα.

Δεν υπάρχει πνευματικότητα χωρίς δράση. Δεν υπάρχει ήθος χωρίς συνέπεια. Δεν υπάρχει λόγος που να σώζει, αν δεν είναι και λόγος που υψώνεται αδιαπραγμάτευτα και ακριβοδίκαια  μπροστά στην κάθε αδικία – από όπου κι αν προέρχεται. Και δεν υπάρχει τεχνοφοβία που να σέβεται την ανθρώπινη ζωή, όταν αγνοεί τα εκατομμύρια που σώζονται κάθε μέρα ακριβώς χάρη στην επιστημονική πρόοδο.

Δημοκρατία, Τεχνολογία και Ελευθερία: Πεδίο Αγώνα

Το πρόβλημα δεν είναι η κριτική στη Δύση. Είναι η κριτική που βασίζεται στην ημιμάθεια, στον συναισθηματικό εκβιασμό και στην αποσιώπηση των αντιφάσεων του υπόλοιπου κόσμου. Η δημοκρατία, με όλα της τα ελαττώματα, παραμένει το μόνο πεδίο όπου μπορεί να ασκηθεί πνευματική αντιρρητικότητα χωρίς να οδηγήσει στη βίαιη σιωπή, την καταστολή ή τις ανατεθειμένες πολιτικές δολοφονίες αντιφρονούντων. Η τεχνολογία, με όλους τους κινδύνους της, προσφέρει και δυνατότητες χειραφέτησης και θεραπείας. Η ελευθερία, όσο και αν χειραγωγείται, είναι ακόμα πεδίο συνεχούς αγώνα, όχι μια αυταπάτη.

Οι συλλογισμοί που χτίζονται πάνω στον αραχνιασμένο μηδενισμό φαίνονται μεν ασφαλείς, αλλά παραμένουν εντελώς άγονοι. Μόνο ο αμερόληπτος και απροκατάληπτος στοχασμός που φωτίζει τον δρόμο, ακόμα και αν «λερωθεί» από την επαφή με την πραγματικότητα, είναι αυτός που αλλάζει τον κόσμο επί τα βελτίω.